(វីដេអូ) បាថកថា សម្តេចអគ្គមហាសេនាបតីតេជោ ហ៊ុន សែន ក្រោមប្រធានបទ “កម្ពុជា និង អាស៊ាន, អាស៊ាន និង ពិភពលោក

CNV: 5 May, 2025

• ឯកឧត្តម​បណ្ឌិត កៅ គីមហួន អគ្គលេខាធិការអាស៊ាន​,
• ឯកឧត្តមលោកជំទាវ តំណាងអចិន្ត្រៃយ៍ប្រចាំ​អាស៊ាន និង​ ឯកអគ្គរដ្ឋទូតទីម័រខាងកើត,
• ឯកឧត្តមលោកជំទាវ ឯកអគ្គរដ្ឋទូត, តំណាងអង្គទូតនៃបណ្តាប្រទេសដៃគូសន្ទនារបស់អាស៊ាន និងបណ្តាប្រទេសដៃគូផ្សេងទៀត,
• ឯកឧត្តម, លោកជំទាវ, លោក លោកស្រី, និងភ្ញៀវកិត្តិយសទាំងអស់​ ជាទីមេត្រី!

ថ្ងៃនេះ ខ្ញុំ​ពិតជាក្តីសោមនស្សរីករាយក្រៃលែង​ ដែលបាន​មក​ទស្សនកិច្ច​នៅលេខាធិការដ្ឋានអាស៊ាន​ និងធ្វើបាឋកថាទាក់ទងនឹង​អាស៊ាន ក្នុង​នាម​​ជាអតីតប្រមុខរាជរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេស​សមាជិក​អាស៊ានមួយរូប ដែល​បាន​ធ្វើ​ជា​ប្រធានប្តូរវេនអាស៊ាន រហូតដល់ទៅ ៣ លើក​នៅក្នុងអាជីពនយោបាយ​របស់ខ្ញុំ។ ខ្ញុំ​ពិតជាមាន​អនុស្សាវរីយ៍ច្រើនរាប់មិន​អស់ជាមួយ​អាស៊ាន ហើយ​ខ្ញុំ​សូម​ឆ្លៀតយក​ឱកាសនេះ នៅទីកន្លែងនេះ ដើម្បី​សម្តែង​ការ​គោរព​ដល់​បណ្តា​ស្ថាបនិក​ដ៏ឧត្តុង្គ​ឧត្តម​របស់អាស៊ាន ព្រម​ទាំង​អតីតមេដឹកនាំ​អាស៊ាន​ទាំងឡាយ ដែល​បាន​បូជា​កម្លាំងកាយ និងស្មារតី, និងចូលរួម​ចំណែក​ជាបញ្ញាញាណ​ ប្រកបដោយ​គតិបណ្ឌិត នៅក្នុង​ការ​កសាង, រៀបចំរចនាសម្ព័ន្ធស្ថាប័ន, និងនិម្មាបនកម្ម​តំបន់ ដែល​យកសន្តិភាព និងប្រជាជន ជាស្នូល។​

ជាមួយ​នឹង​ភាពចម្រុះដ៏សម្បូរបែប​របស់អាស៊ាន ទាំង​លើទិដ្ឋភាពនយោបាយ, សេដ្ឋកិច្ច, និងវប្បធម៌, ខ្ញុំ​ពិតជា​មិន​អាច​និយាយជំនួ​ស​ឱ្យ​ប្រទេស​អាស៊ាន​ទាំងអស់នោះឡើយ​ តែខ្ញុំ​អាច​ចែក​រំលែកបាន​ពីជ្រុងមួយ​ នៃទស្សនៈរបស់​ប្រទេសសមាជិក​ ដែល​ចូល​ក្រោយគេ​ ប៉ុន្តែ មិនមែន​សមាជិកកូនពៅ ដោយសារថា យើងនឹង​មាន​បន្ថែម​ប្រទេសទីម័រឡេស្តេ ជាសមាជិកថ្មី ក្នុងពេល​ដ៏ឆាប់ខាងមុខ។ ដោយ​ហេតុថា អាស៊ាន តែងតែបាន​ទាក់ទាញ​ការចាប់អារម្មណ៍ច្រើន​ ពីសំណាក់​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ និងអ្នកតាមដាន នយោបាយ​អន្តរជាតិ, ដូច្នេះ ខ្ញុំ​នឹងមិន​រ៉ាយរ៉ាប់​ច្រើន​អំពី​បញ្ហា​ប្រឈម​ជាទូទៅ​ដែល​អាស៊ាន បាននិងកំពុងជួបប្រទះនោះទេ។ ខ្ញុំ​ចង់យក​ឱកាស​នេះ ផ្តោត​លើ​រឿងរ៉ាវល្អៗកាលពីអតីតកាល និងទស្សនៈវិស័យ​ប្រកបដោយ​សុទិដ្ឋិនិយម​របស់អាស៊ាន នាពេលអនាគត។ ខ្ញុំ​នឹង​បែងចែកបទបង្ហាញរបស់ខ្ញុំ​ ជា ២ ផ្នែកធំៗ។ សម្រាប់រឿងរ៉ាវពីអតីតកាល ខ្ញុំ​ចង់ផ្តោត​លើ​ទំនាក់ទំនង “កម្ពុជា និងអាស៊ាន”, ហើយ​សម្រាប់​រឿងរ៉ាវអនាគត ខ្ញុំ​ចង់ផ្តោត​លើ​ទំនាក់ទំនង​ “អាស៊ាន និងពិភពលោក” ហើយតាមរយៈនេះ ខ្ញុំ​សូមស្នើឱ្យ​ទស្សនិកជនទាំងឡាយ ទាញ​សេចក្តីសន្និដ្ឋានដោយ​ខ្លួនឯងពីចំណុចខ្លាំង និងចំណុចខ្សោយ​របស់អាស៊ាន ដែលខ្ញុំ​គិតថា មិនមាន​ចម្លើយ​ដាច់ណាត់នោះឡើយ។​

ផ្នែកទី១ “កម្ពុជា និងអាស៊ាន”​

នៅក្នុងមួយជីវិតរបស់ខ្ញុំ​ ការលំបាកទាំងឡាយដែលខ្ញុំ​បានជួបប្រទះ ហើយ​ត្រូវខិតខំជំនះ គឺជា​បទពិសោធដ៏មានតម្លៃ មិនមែន​សម្រាប់តែខ្លួនខ្ញុំ​នោះទេ ប៉ុន្តែ ក៏មាន​អត្ថន័យ​ជា​​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ និងមានលក្ខណៈជា​ទស្សនវិជ្ជា​ដឹកនាំ​ របស់​ប្រទេសកម្ពុជា ដែល​យើងតែង​តែទទួលអារម្មណ៍ថា ជាប្រទេសអាភ័ព្វ​ ជួបទុក្ខវេទនា និងសោកនាដកម្ម​ រាប់មិន​អស់។ ប៉ុន្តែ នៅក្នុងជំនាន់របស់ខ្ញុំ​ នៅក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​ខ្ញុំ​ និងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា, ខ្ញុំ​មាន​មោទនភាពនឹង​និយាយថា កម្ពុជា មិនមែន​ជាប្រទេសកំសត់ទៀតឡើយ ហើយ​ក្រសែភ្នែកអន្តរជាតិ ក៏ចាប់ផ្តើម​ មើលមកប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងមនោសញ្ចេតនា​គោរព និងផ្តល់តម្លៃ ក្នុងនាម​ជាប្រទេស​ ដែលមានសមត្ថភាពចូលរួមរៀបចំ​របៀបវារៈ​ និងនិម្មាបនកម្ម​តំបន់ ប្រកបដោយ​ការទទួលខុសត្រូវ ចំពោះសន្តិភាព និងប្រជាជន។

ខ្ញុំមិនមែនមានតែបទពិសោធកសាងប្រទេសពីបាតដៃទទេនោះទេ សូម្បីតែវត្តមានរបស់កម្ពុជា នៅក្នុងអាស៊ានក៏ខ្ញុំជាអ្នកគូសវាសរៀបចំផ្លូវ ពីចំណុចសូន្យដែរ។ ដើម្បីយល់បានពីទស្សនៈ​កម្ពុជា, មានភាពចាំបាច់​ដែលយើង​ត្រូវយល់​ពីស្ថាន​ភាព​ និងបទពិសោធ ដែលកម្ពុជា បានឆ្លង​កាត់ ដើម្បីស្វែងយល់ថា ថ្នាក់ដឹកនាំ​របស់កម្ពុជា ជាទូទៅ​, មិនមែនតែខ្ញុំ​ម្នាក់ឯងទេ, ចង់បាន​អ្វី ចង់ទាមទារ​អ្វី​​សម្រាប់កម្ពុជា? ចំណុចចាប់ផ្តើមរបស់យើង កើត​ចេញ​ពីភាពឯកោ ខាងនយោបាយ ការទូត​ និងសេដ្ឋកិច្ច ហើយ​ភាពតភ្ជាប់របស់កម្ពុជា ជាមួយនឹង​អាស៊ាន មានឫសគល់​ចេញ​ពីភាពឯកានេះឯង ពោល​គឺសេចក្តីស្រេកឃ្លាន ចង់បាន​ការទទួលស្គាល់​ស្មើមុខ ស្មើសិទ្ធិ, និងការចង់បានការ​គោរពពេញលេញ លើ​​ឯករាជ្យអធិបតេយ្យ និងសេចក្តីថ្លៃថ្នូរ ក្នុងនាមជាប្រជាជាតិមួយ​ នៅក្នុងតំបន់។

ចំណុចចាប់ផ្តើម​របស់កម្ពុជា ជាមួយ​អាស៊ាន មិនមែនជារឿងរ៉ាវល្អប៉ុន្មាននោះ​ទេ ព្រោះថា នៅក្នុងអំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ៨០ និងដើមទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៩០​ អាស៊ាន​ គឺជាស្ថាប័នឈានមុខ ដឹកនាំ​ការបដិសេធ​ភាពស្របច្បាប់​របស់​រដ្ឋាភិបាល​សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា និងរដ្ឋកម្ពុជា ដែល​នៅពេលនោះត្រូវបាន​ចាត់ទុកថា ជារដ្ឋាភិបាល​នៅក្រោម​ការគ្រប់គ្រងរបស់វៀតណាម ហើយ​ការរំដោះប្រជាជនកម្ពុជា ចេញ​ពី​របបប្រល័យពូជសាសន័ ប៉ុល ពត ដោយ​កងទ័ពវៀតណាម ត្រូវបាន​អាស៊ានចាត់ទុកថា ជាការកាន់កាប់ប្រទេសកម្ពុជា ដោយ​ប្រទេសវៀតណាម។ យើង​ត្រូវដឹងច្បាស់ថា កាលៈទេសៈពេលនោះ ឥទ្ធិពលនៃសង្គ្រាម​ត្រជាក់ បាន​ក្លាយជាផ្សែងបាំងមុខ​មេដឹកនាំ​មួយចំនួន ទាំងក្នុងតំបន់ និងក្រៅតំបន់ ឱ្យ​មើល​ឃើញថា ភាពជាកុម្មុយនីស្ត គឺជាឧក្រិដ្ឋកម្ម ដែលធ្ងន់ធ្ងរជាង​ឧក្រិដ្ឋកម្ម​ប្រល័យពូជសាសន៍ទៅទៀត ហើយ​ជាលទ្ធផល​ រដ្ឋាភិបាល​ដែល​រំដោះប្រជាជន និងប្រជាជនកម្ពុជា ដែលនៅរស់រាន​មានជីវិត ត្រូវទទួលរងទណ្ឌកម្មយ៉ាងអយុត្តិធម៌ អស់រយៈកាល ១២ ឆ្នាំ បន្ថែមទៀត ហើយ​រដ្ឋាភិបាល​ដែល​មានសមាសភាព​ឧក្រិដ្ឋជនប្រឆាំងមនុស្សជាតិ បែរជាទទួលបាន​អាសនៈស្របច្បាប់​នៅ​អង្គការសហប្រជាជាតិទៅវិញ។ នេះគឺជាតថភាពប្រវត្តិសាស្ត្រ និងជា​ជម្រៅនៃ​ភាពឯការបស់កម្ពុជា​។

ប៉ុន្តែ ការចងចាំរបស់យើងក៏មិនមែនមាន​​តែមួយទិស ដោយ​គ្មាន​ភាពប្រទាញប្រទង់​នោះដែរ ព្រោះថា នយោបាយអន្តរជាតិ នៅពេលនោះ ពិតជាស្មុគស្មាញខ្លាំងណាស់។ ខ្ញុំ​ចង់គូសរំលេច​ពីភាពផ្ទុយគ្នាមួយ​ នោះគឺអន្តរាគមន៍របស់អាស៊ាន នៅក្នុង​ដំណើរការកសាងសន្តិភាព របស់​កម្ពុជា។ ម្ខាង, អាស៊ាន​ប្រឆាំងនឹងភាពស្របច្បាប់របស់​រដ្ឋាភិបាល​ដែលកាន់កាប់ក្រុង​ភ្នំពេញ, តែម្ខាងទៀត, អាស៊ាន​គឺជាអន្តការី​ដ៏សំខាន់បំផុត​មួយ ដែលជួយ​ជំរុញឱ្យ​មាន​សន្តិភាពនៅកម្ពុជា ដោយ​មាន​ការ​ចូលរួម​ពី​រដ្ឋាភិបាល​ដែល​អាស៊ាន​ មិនរាប់អាន​ និងដាក់ឱ្យ​ឯកាទៅវិញ។​

ត្រង់ចំណុចនេះ, ខ្ញុំ​ត្រូវនិយាយ​ឱ្យ​ច្បាស់ថា កម្ពុជាពិតជាបានជំពាក់គុណអាស៊ាន។ យើងចងចាំមិនភ្លេចទេថា​ ការកសាងសន្តិភាពរបស់កម្ពុជា មានចំណែកដ៏ធំមួយរបស់អាស៊ាន ទោះ​បីជាពេលនោះកម្ពុជាមិនទាន់ក្លាយជាសមាជិកអាស៊ានក៏ដោយ។ សូមស្រមៃមើលចុះ តើថៃបានដើរតួនាទីប៉ុណ្ណា នៅក្នុងការទទួលថែទាំជនភៀសខ្លួនរបស់កម្ពុជា និងការធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍របស់ជនភៀសខ្លួនជិត ៤ សែននាក់[1]? ហេតុអ្វីបានជាឯកឧត្តម ឆាវាលីត យុងឆៃយុទ្ធ សុខចិត្ត​សម្របសម្រួល​ឱ្យមាន​ការ​ចរចារវាង​ភាគីរបស់កម្ពុជា ទាំងនៅលើ​ទឹកដីថៃ ហើយថែមទាំងនៅទឹកដីជប៉ុនទៀត? ហេតុអ្វីបានជាឥណ្ឌូនេស៊ី សុខចិត្ត​ផ្តល់ទីតាំងចរចាដល់កម្ពុជា ហើយ​ឯកឧត្តម អាលី អាឡាតះ សុខចិត្តចូលខ្លួន មកធ្វើជាមជ្ឈត្តករ នៅក្នុងជម្លោះដែលនៅឆ្ងាយពីប្រទេសខ្លួន ហើយប្រហែលជាមិនមានផលជះផ្ទាល់ដល់សន្តិសុខរបស់ខ្លួននោះ? នេះគឺជាស្មារតីទទួលខុសត្រូវលើផលប្រយោជន៍នៃសន្តិសុខតំបន់ ដែលជាស្មារតីស្ថាប័នរបស់អាស៊ាន ដែលមើលឆ្ងាយលើសពីវិសាលភាពនៃផលប្រយោជន៍ និងព្រំដែននៃប្រទេស។ អំណាចទន់ អំណាចចរចា ដោយគ្មានគ្រាប់កាំភ្លើង យន្តការពហុភាគីនិយមដែលត្រូវការការចូលរួមពីតួអង្គច្រើន។ បើយើង​ប្រៀបធៀបនឹង​បច្ចុប្បន្ន, នៅពេលដែលពិភពលោកកំពុងតែជួបប្រទះនឹងភាពច្របូកច្របល់, យើងលែងឮទៀតហើយនូវវេទិកាចរចាអន្តរភាគីកម្រិតអន្តរជាតិ, យើងលែងឮទៀតហើយនូវភាពស៊ីវិល័យផ្នែកការទូត ដែលយកការចរចាជាធំ ទោះបីជាភាគីណាមួយ មិនមានការទទួលស្គាល់ក៏ដោយ។ ខ្ញុំ​សូមរំលឹកថា ជាក់ស្តែង ប្រទេសអាស៊ាន មិនបានទទួលស្គាល់រដ្ឋាភិបាលក្រុង​ភ្នំពេញនោះ​ទេ ហើយរដ្ឋាភិបាលក្រុង​ភ្នំពេញ ក៏មិនបានទទួលស្គាល់ភាគីខ្មែរក្រហមដែរ។ ដូច្នេះ ការប្រមូលគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធឱ្យមកចូលតុចរចាដោយសន្តិវិធី ភាពថ្លៃថ្នូរ និងស៊ីវិល័យ គឺជាកត្តាសំខាន់ណាស់។

មេរៀនប្រវត្តិសាស្ត្រនេះ នៅតែមានតម្លៃមកទល់បច្ចុប្បន្ន នៅត្រង់ចំណុចថា បើទោះបី​ជា​អាស៊ាន​ ចាត់ទុករដ្ឋាភិបាល​ណាមួយ​មិន​ស្របច្បាប់ក៏ដោយ,​ ដើម្បីសន្តិសុខ សន្តិភាព​ និងស្ថិរភាពរួម​,​ អាស៊ាន នៅតែបន្តជំរុញ​ការចរចា ទាំងផ្លូវការ និងមិនផ្លូវការ, ទាំងបើកចំហ និងសំងាត់ ដើម្បីផលប្រយោជន៍ធំដែល​មិនអាចតថ្លៃបាន នោះគឺសន្តិភាពសម្រាប់តំបន់ទាំងមូល។ អាស៊ាន​គ្មាន​ការអល់អែក ឬ ខ្លាចបាត់បង់កិត្តិយស​ ដោយសារថា បានទាក់ទងជាមួយ​ប្រទេស​កុម្មុយនីស្ត ឬ ប្រទេស​មិនមាន​ឯករាជ្យពេញលេញ​​នោះទេ ព្រោះសន្តិភាពសម្រាប់តំបន់ទាំងមូលមានសារៈសំខាន់ ជាង​ភាពត្រឹមត្រូវផ្នែក​មនោគមវិជ្ជា ដែលអរូបីទៅទៀត។ ប្រជាជនគឺរស់នឹងសន្តិភាព ហើយ​ប្រជាជន​អាច​ស្លាប់ដោយ​មនោគមវិជ្ជា ដូច្នេះ​ យើង​អាចវាយតម្លៃបានថា អាស៊ាននៅពេលនោះ ​បានប្រកាន់ខ្ជាប់លទ្ធិប្រាកដនិយមមួយ​កម្រិត នៅពេល​ដែល​អាស៊ាន​ បានចរចាជាមួយ​នឹងរដ្ឋាភិបាលក្រុង​ភ្នំពេញ​​ដែលពួក​​គេគិតថា មិនស្របច្បាប់។ អាស៊ានបាន​គោរពភាពជាម្ចាស់ និងសិទ្ធិស្វ័យសម្រេចរបស់កម្ពុជា ដោយ​មិនលូកលាន់ចូលកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់កម្ពុជានោះទេ តែអាស៊ានបានចូលរួមសម្របសម្រួលកិច្ចសន្ទនារវាងភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់​របស់កម្ពុជា ដោយមានការស្នើសុំ និងការ​ទទួលស្គាល់តួនាទីរបស់អាស៊ាន ពីគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់។

ខ្ញុំ​សូមគូសបញ្ជាក់សាជាថ្មីថា មុន​នឹង​មាន​កិច្ចព្រមព្រៀង​ទីក្រុងប៉ារីស នៅឆ្នាំ​១៩៩១ អាស៊ាន គឺជាតួអង្គនាំមុខ ជួយត្រួសត្រាយផ្លូវ​ឱ្យ​មាន​ការចរចារវាង​ភាគីទាំង ៤ របស់កម្ពុជា។ ក្រោយ​​ពេលដែលយើងបាន​រៀបចំរាជរដ្ឋាភិបាល នៅក្រោយ​ការបោះឆ្នោតឆ្នាំ១៩៩៣ យើង​ក៏ចាប់ផ្តើម​មាន​ទំនាក់ទំនង​ការទូត ពេញមុខ ពេញមាត់ ជាមួយនឹង​បណ្តាប្រទេសអាស៊ានឡើងវិញ ហើយខ្ញុំ​ក៏បាន​សម្លឹង​ឃើញឱកាស​ជាច្រើន និងភាពចាំបាច់​ជាយុទ្ធសាស្ត្រ​ ដែល​កម្ពុជាត្រូវខិតខំ​ចូលជាសមាជិកអាស៊ាន​ឱ្យបាន ហើយ​ក្រោម​ការដឹកនាំរបស់ខ្ញុំ​, ខ្ញុំ​បាន​នាំកម្ពុជាចូលជាសមាជិក នៅថ្ងៃទី៣០ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៩៩ បានន័យថា នៅចុងខែមេសា ខាងមុខនេះ គឺជាខួបទី​ ២៦ ឆ្នាំ​នៃកា​រ​ចូល​ជាសមាជិកអាស៊ាន​របស់កម្ពុជា។​ ការចូលជាសមាជិកអាស៊ាន​ គឺជាជម្រើសការទូតជាប្រវត្តិសាស្ត្រដែលសំខាន់បំផុតមួយរបស់កម្ពុជា ដែលមានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងក្លាលើថាមភាព​ និងវិសាលភាពការទូតរបស់កម្ពុជា។ នេះ​គឺជា​ការសម្រេចចិត្តជាយុទ្ធសាស្ត្រ និងជាប្រវត្តិសាស្ត្រ​ដ៏ត្រឹមត្រូវ​បំផុតមួយ​របស់កម្ពុជា ដែល​មានវិសាលភាពធំទូលាយ​ មិនត្រឹមតែ​ទៅលើ​ ទិដ្ឋភាព​នយោបាយ​ការទូត សេដ្ឋកិច្ច និងវប្បធម៌នោះទេ តែថែមទាំងលើ​ទិដ្ឋភាពអភិបាលកិច្ច​រដ្ឋ​ផងដែរ។ ដូច្នេះ អាស៊ានពិត​ជា​មានទីតាំងពិសេសនៅក្នុងបេះដូង និងការចងចាំ​របស់ខ្ញុំ។ មានមូលហេតុ​សំខាន់ ៤ ដែល​ខ្ញុំ​គិតថា កម្ពុជាត្រូវតែចូលអាស៊ាន​ឱ្យ​បាន ហើយ​កត្តាទំាងនេះ នៅតែមាន​សារសំខាន់ដដែល ទោះបីជានៅ​ក្រោយពេលជិត ៣០ ឆ្នាំនៃការសម្រេចចិត្ត​ក៏ដោយ។ ឥឡូវខ្ញុំ​សូមលើកពីមូលហេតុទាំង ៤ ដែលកម្ពុជាសម្រេចចិត្តចូលអាស៊ាន[2] នោះគឺ៖

ទី​១. គោលការណ៍​មិនជ្រៀតជ្រែកចូលកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់ប្រទេសសមាជិក៖ កត្តានេះជាកត្តាធំបំផុត ដែលទាក់ទាញកម្ពុជាចូលអាស៊ាន។ ជាទស្សនៈរួម​នៃអ្នកដឹកនាំខ្មែរ, យើង​មាន​ការចងចាំ​ថា សោក​នាដកម្ម​របស់​កម្ពុជា មាន​ឫសគល់​ចេញ​ពី​អន្តរាគមន៍របស់បរទេស ទៅលើ​នយោបាយ​ផ្ទៃក្នុងរបស់​កម្ពុជា។ នៅពេល​ដែល​ឥទ្ធិពល​នៃការប្រកួតប្រជែងរវាងមហាអំណាច​ បាន​រាលដាល​ដល់កម្ពុជា, ហើយ​មាន​ការលូកដៃចូលជ្រៅទៅក្នុងនយោបាយ​ផ្ទៃក្នុង ដែលឈាន​ដល់​ការធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់ ព្រះករុណា ព្រះបាទ សម្តេច នរោត្តម សីហនុ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ ពេល​នោះហើយ​ដែល​ជាចំណុចចាប់ផ្តើម​នៃ​ការធ្លាក់ចូលអន្លង់ដ៏សែនជ្រៅ​នៃ​ការបែក​បាក់​ផ្ទៃក្នុង, ហើយកម្ពុជាបាត់បង់​ការ​កាន់កាប់​លើ​ជោគវាសនា​ប្រទេសជាតិខ្លួន, កម្ពុជា​បាន​ក្លាយ​ជា​វេទិកា​នៃ​សង្គ្រាម​ដោយ​តួអង្គតំណាងផង និងជាសង្គ្រាមស៊ីវិល ប្រល័យពូជសាសន៍ជាតិឯងផង។ ចេញពីមេរៀន​ប្រវត្តិសាស្ត្រនេះ, គោលការណ៍​មិនជ្រៀតជ្រែកផ្ទៃក្នុង​ របស់អាស៊ាន ពិតជាមាន​ភាព​ទាក់ទាញ​ជាពិសេស​ សម្រាប់កម្ពុជា។​

ទី​២.​ ស្មារតីសហគមន៍៖ ស្មារតីសហគមន៍ គឺការធ្វើការដោយ​គោរព​គោលការណ៍​កុងសង់ស៊ី​ស។ រឿងនេះសំខាន់ខ្លាំងណាស់ ដើម្បីធានា​ថា ប្រទេសសមាជិកទាំងអស់​មាន​សិទ្ធិស្មើគ្នា​ គ្មានប្រទេសតូច គ្មានប្រទេសធំ, គ្មានប្រទេសអ្នកមាន គ្មានប្រទេសអ្នកក្រ, គ្មានប្រទេសចាស់ គ្មានប្រទេសថ្មី។ អាស៊ានមិនបាន​ធ្វើការតាមរយៈការបោះឆ្នោតយកសម្លេងភាគច្រើននោះ​ទេ ព្រោះ​ការណ៍នេះ នឹង​អាចនាំឱ្យ​មានការបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង​អាស៊ាន។ ថ្វីត្បិត​តែពេលខ្លះ គោលការណ៍នេះអាចបង្កើត​ឱ្យ​មាន​ភាពតានតឹងខ្លះ, ប៉ុន្តែ បើ​វាយតម្លៃជារួម លើប្រវត្តិសាស្ត្រ យើងឃើញថា គោលការណ៍នេះ គឺជាមូលដ្ឋានដ៏រឹងមាំនៅក្នុងការ​ធានា​ឯកភាព និងសាមគ្គីភាពយូរអង្វែង​របស់​អាស៊ាន បើទោះបីត្រូវឆ្លងកាត់វិញ្ញាសាលំបាកបែបណាក៏ដោយ។

យើងពិតជាបានស្តាប់ឮនូវការអត្ថាធិប្បាយ ដែល​ចង់សើរើ​គោលការណ៍កុងសង់ស៊ីស និងការចោទប្រកាន់​ដោយប្រយោលថា ប្រទេសចូលថ្មី​ បំពាន​សិទ្ធិវ៉េតូ ដើម្បីប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន។ ត្រង់នេះ ខ្ញុំ​ចង់សួរត្រឡប់ទៅវិញថា តើ​ជាការពិតដែរឬទេ ដែល​ប្រទេសសមាជិក​ដើម មាន​ជំហរ​ឯកភាពគ្នា​ លើ​គ្រប់បញ្ហានៅក្នុងតំបន់នោះ ? ពិតជាមិនអាចទៅរួចទេ ដូច្នេះ ហើយ​បិតាស្ថាបនិក​អាស៊ាន​ក៏បាន​ប្រមើល​ឃើញ​ទិដ្ឋភាពបែបនេះដែរ​ នៅពេលដែល​ពួកគាត់​រៀបចំ​ឱ្យ​មាន​គោលការណ៍​កុងសង់ស៊ីស។ អាស៊ាន​មាន​ភាពចម្រុះខ្លាំង ហើយប្រទេសនីមួយៗ សុទ្ធតែមាន​​ការ​ពិចារណា​លើ​ផលប្រយោជន៍តំបន់​ ទន្ទឹមគ្នា​នឹងផលប្រយោជន៍ប្រទេស ដែល​ការថ្លឹងថ្លែង​ទាំងនេះ​ ពិតជា​មិន​អាច​ដូចគ្នាឥតខ្ចោះ នៅគ្រប់កាលៈទេសៈនោះទេ។ ការធានាឯកភាពក្នុងតំបន់, “សាមគ្គីភាពក្នុង​ភាពចម្រុះ” និងភាពស្អិតរមួតស្ថាប័ន, ត្រូវការ “កាវបិត​” ដែល​មាន​ប្រសិទ្ធភាព និងប្រកបដោយ​បញ្ញាញាណ (sophisticated) នោះគឺ​គោលការណ៍កុងសង់ស៊ីសនោះឯង។​ តាមពិត, ក្នុងការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង កុងសង់ស៊ីស មិនមែន “រឹងត្អឹង” នោះទេ។​ ឧបមាថា ថ្ងៃនេះ យើង​មិន​អាចមាន​កុងសង់ស៊ីស លើ​គោលជំហរណាមួយ យើង​អាចស្ទាបស្ទង់ដឹង​ថា តើ​បន្ទាត់ក្រហម​នៃគោលជំហររបស់​ប្រទេសពាក់ព័ន្ធផ្សេងទៀត​នោះ គឺជាអ្វី។ ដូច្នេះ នេះគឺជាសិល្បៈដែល​មាន​លក្ខណៈជា​ស្ថាប័ន ​របស់អាស៊ាន នៅក្នុង​ការ​កែសម្រួល, សម្របសម្រួល​អត្ថន័យ, ខ្លឹមសារ ឬ មធ្យោបាយ​ណាមួយ នៃគោលជំហរ ដែល​សមាជិក​ទាំងអស់​អាចទទួលយក​បាន។ ច្បាស់ណាស់ថា ការសម្របសម្រួលបែបនេះ ត្រូវការ​ពេលវេលា​ច្រើន ប៉ុន្តែ គោលការណ៍នេះ​ បាន​ធានានូវភាព​សុខដុមផ្ទៃក្នុងអាស៊ាន អស់រយៈកាល ៥៨ ឆ្នាំមកហើយ។ យើង​អាចមាន​ចិត្ត​​អន្ទះសារ នៅពេលដែលយើងឃើញ​​មាន​ការរាំងស្ទះ​លើបញ្ហា​ណាមួយ ដែល​អាស៊ាន​ពុំ​មាន​គោលជំហរ​រួម ប៉ុន្តែ បើ​មើល​លើ​មាគ៌ា ៥៨ ឆ្នាំដែលយើងបាន​ដើរ​រួមគ្នា យើ​ង​គួរតែមាន​មោទនភាពទៅវិញ​ទេ ដែល​យើង​អាច​នៅធ្វើការជាមួយ​គ្នាបាន, រីកចម្រើនជាមួយ​គ្នាបាន នៅពេល​ដែល​ស្ថាប័ន​ពហុ​ភាគី ឬ ស្ថាប័នតំបន់ និងអនុតំបន់ ជាច្រើនផ្សេងទៀត​ បាន​ថមថយឥទ្ធិពល ឬ ក៏បាត់មុខ​ពីវេទិកាការទូត​តែម្តង។ ត្រង់នេះ យើង​ត្រូវតែ​គោរព​ និងផ្តល់តម្លៃ ដល់បញ្ញាញាណប្រកប​ដោយ​ទស្សនវិស័យ​វែងឆ្ងាយ​របស់បិតាស្ថាបនិក​របស់​អាស៊ាន ហើយ​ប្រទេសសមាជិកទាំងអស់ សុទ្ធតែមាន​ចំណែក​​ នៅក្នុង​ការ​ថែរក្សាប្រពៃណីដ៏ឧត្តុង្គឧត្តម​របស់​អាស៊ាន ដែល​យើងបានខិតខំ​កសាង​រួម​គ្នា​អស់​រយៈពេល​ជាយូរមក​ហើយ។​

ទី​៣. ការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច–សង្គម តាមរយៈការជំរុញ​សមាហរណកម្ម៖ មានទិដ្ឋភាព​ច្រើន​នៃសមាហរណកម្ម​ ដែលប្រទេសសមាជិកទាំងអស់​សុទ្ធតែទទួលបាន​ផល​ប្រយោជន៍ តាមរយៈ​ការពង្រឹងភាពតភ្ជាប់ទាំងរូបវន្ត​ និងផ្នែកទន់​, ការគិតគូររួម​គ្នា​ ដើម្បី​ជំរុញវិ​ស័យ​ដែល​មានប្រយោជន៍រួម, ​និងការបង្រួម​គម្លាតនៃការ​អភិវឌ្ឍ​។ យើងបាន​ជំរុញ​ការ​អភិវឌ្ឍហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​ដែល​ពង្រឹងភាពតភ្ជាប់ក្នុងតំបន់ ដើម្បីបង្កើន​ការ​ផ្លាស់ប្តូរទំនិញ និងប្រជាជន, ហើយ​ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែងបំផុត​នោះ គឺ​ការលើកលែង​ទិដ្ឋាការ​សម្រាប់​ការបម្លាស់ទីរបស់​ប្រជាជន​ នៅក្នុងតំបន់​ទាំងមូលតែម្តង។ ការ​កាត់បន្ថយគម្លាត រវាងប្រទេស​អាស៊ានចាស់ និងអាស៊ានថ្មី តាមរយៈ​គំនិតផ្តួចផ្តើមស្តីសមាហរណកម្មអាស៊ាន ដែលបាន​ចាប់ផ្តើម​ពីឆ្នាំ២០០០ មកជាពិសេស លើការពង្រឹង​សមត្ថភាព​ស្ថាប័ន​ បានផ្តល់​អត្ថប្រយោជន៍ជាច្រើន​ដល់កម្ពុជា។ ប្រទេសដៃគូនៅខាងក្រៅ ក៏បានចូលរួមយ៉ាងច្រើន ដើម្បីពន្លឿនដំណើរការនៃការធ្វើសមហរណកម្ម ដោយពន្លឿនការអភិវឌ្ឍនៅក្នុងប្រទេសដែលជាសមាជិកថ្មី ដូចជាកម្ពុជា មីយ៉ាន់ម៉ា និងឡាវ ដែលត្រូវការធ្វើសមហរណកម្ម ដើម្បីកាត់បន្ថយគម្លាតជាមួយប្រទេសសមាជិកមានការអភិវឌ្ឍច្រើនជាង។

ខ្ញុំ​ចង់គូសបញ្ជាក់ថា មាន​ការយល់ខុស​មួយចំនួនថា កម្ពុជា ឬ ប្រទេសចូលថ្មី ដែល​មាន​សេដ្ឋកិច្ច​តូច នឹង​​អូសជើងអាស៊ានឱ្យ​ដើរយឺត។ តាមពិត ប្រទេសចូលថ្មី មិនបាន​អូសដំណើរ​ ពឹង​ពាក់ ឬ ដណ្តើម​ផល​ប្រយោជន៍ពីប្រទេសចូលមុននោះទេ។ ខ្ញុំ​សូមបង្ហាញតួលេខជាក់ស្តែង។ នៅពេលដែល​អាស៊ានបង្កើតឡើង​នៅឆ្នាំ ១៩៦៧ អាស៊ាន​មាន​ទំហំសេដ្ឋកិច្ចត្រឹមតែ ២៤ ប៊ីលាន​ដុល្លារប៉ុណ្ណោះ[3] ប៉ុន្តែ នៅឆ្នាំ ២០២៤ ផសស របស់អាស៊ាន ១០ ប្រទេស មានរហូត​​ដល់ ៣,៨ ទ្រីលានដុល្លារ ដែល​ជាសេដ្ឋកិច្ចធំបំផុតទី ៥ នៅលើពិភពលោក ហើយ​អាច​នឹងហក់​ឡើងទៅលេខ​ ៤ នៅឆ្នាំ ២០៣០[4] ហើយទំហំពាណិជ្ជកម្ម​ទំនិញ​បានកើនដល់ ៣,៥ ទ្រីលានដុល្លារ ជិតស្មើនឹងទំហំ ផសស ក្នុងនោះ ២១,៥% ជាពាណិជ្ជកម្ម​ផ្ទៃក្នុងអាស៊ាន​។ ទំហំវិនិយោគ​បរទេស​សរុប​ មានដល់ទៅ ២២៩,៨ ប៊ីលាន ហើយ​ក្នុងនោះ ៩,៥% គឺជាទុនវិនិយោគផ្ទៃក្នុងអាស៊ាន។ តួលេខនេះបញ្ជាក់ថា សេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ាន​ពុំ​បាន​ដើរថយ​ក្រោយ​ ដោយសារមានសមាជិកថ្មីនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ ទាំងពាណិជ្ជកម្ម និងវិនិយោគ គឺមាន​តែការ​កើនឡើងជាលំដាប់ ហើយ​អាស៊ាន​ក៏​បង្កើន​ពាណិជ្ជកម្ម​ និងវិនិយោគផ្ទៃក្នុង​កាន់តែច្រើន​ឡើងដែរ។ ប្រទេសនីមួយៗ សុទ្ធតែមាន​ភាពម្ចាស់ការ​លើ​សេដ្ឋកិច្ច​រៀងៗខ្លួន។ បានន័យថា “នំសេដ្ឋកិច្ចអាស៊ាន” (economic pie) មិនបាន​បាត់បង់ដោយសារការ​ដណ្តើម​ពី​សមាជិកថ្មី​ណាមួយនោះទេ គឺទំហំនៃ “នំសេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ាន​” គឺកាន់តែធំឡើង ហើយ​គ្រប់សមាជិកទាំងអស់​ សុទ្ធតែអាច​ទទួលផល​ប្រយោជន៍​ពីកំណើន​នៃទំហំសេដ្ឋកិច្ច ពាណិជ្ជកម្ម និង​ វិនិយោគ។

សមាហរណកម្មអាស៊ាន គឺជា​គន្លឹះជោគជ័យ​ដ៏ធំបំផុត​មួយ​របស់អាស៊ាន ដែល​ធ្វើ​ឱ្យ​អាស៊ាន​កាន់តែ​មាន​ភាពទាក់ទាញសម្រាប់ពិភពលោក។ នៅ​ពេលដែល​សេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកដើរយឺត ជាមួយនឹងភាពមិនប្រាកដប្រជា អាស៊ាន​នៅតែអាច​មានសម្ទុះសេដ្ឋកិច្ច ៤,៥% នៅឆ្នាំ ២០២៤ និង៤,៧% នៅឆ្នាំ ២០២៥ ហើយ​ស្ថាប័នពហុភាគីជាច្រើន​តែងតែ​លើកឡើងថា អាស៊ាន​គឺជា​ក្បាល​ម៉ាស៊ីនដឹកនាំ​សេដ្ឋកិច្ចមួយ យ៉ាងសំខាន់ផងដែរ។

នៅពេលដែលនិយាយពីសមាហរណកម្ម​ យើងតែងតែ​គិតគូរដល់ទិដ្ឋភាពសេដ្ឋកិច្ច ប៉ុន្តែ យើងច្រើនតែ​មើល​រំលងពីទិដ្ឋភាព​នៃសមាហរណកម្ម​ផ្នែក​យន្តការ​ស្ថាប័ន ដែល​បាន​រួមចំណែក​យ៉ាងសំខាន់​ នៅក្នុង​ការរៀបចំ​គោល​នយោបាយ​ តាមរយៈ​​រចនាសម្ព័ន្ធ​នៃយន្តការស្ថាប័នផ្ទៃក្នុង អាស៊ាន ដែល​ប្រទាក់ក្រឡាចាក់ស្រេះ លើគ្រប់វិស័យ។ ជាក់ស្តែង គ្រប់​ក្រសួងស្ថាប័នរបស់រដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសសមាជិក ​ស្ទើរតែ​គ្មានវិស័យ​ណាមួយ ដែល​គ្មាន​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការអាស៊ាន​ នោះទេ។ យន្តការសម្របសម្រួលស្ថាប័ន​ បានផ្តល់​ឱកាស​ឱ្យ​ប្រទេស​សមាជិក​រៀនសូត្រពីគ្នាទៅវិញទៅមក ចែករំលែក​បទពិសោធ ខិតខំ​ពង្រឹងសមត្ថភាព​ស្ថាប័ន ដើម្បី​ឱ្យ​មាន​ភាពត្រដំត្រសង​ទៅនឹង​កម្រិត​តំបន់។ អ្វីដែល​សំខាន់បំផុត​នោះគឺថា យន្តការ​ទាំងនេះ បាន​ផ្តល់​លទ្ធភាពឱ្យ​អាស៊ាន​ អាច​រៀបចំ​គោលនយោបាយ​រួម និងកំណត់ទិសដៅ​អនាគត​រួមលើ​គ្រប់វិស័យ សំដៅ​ធានា​បាន​នូវ​ការ​គិតគូរ​កម្រិតតំបន់ ទៅលើ​សុខុមាល​ភាព​របស់​ប្រជាជន នៅក្នុងតំបន់ទាំងមូល។ ឧទាហរណ៍ ការ​គិតគូរ​លើ​ការត្រៀមទប់ទល់​នឹងកូវីដ, ​ការ​ត្រៀមទប់ទល់​នឹង​ការសើរើ​ខ្សែច្រវាក់ផ្គត់ផ្គង់សកល,​ ការ​គិតគូរពីបច្ចេកវិទ្យាសិប្បនិម្មិត, ទេសចរណ៍​ក្នុងតំបន់, ​ពលករ​ទេសន្តប្រវេសន៍, និងឧក្រិដ្ឋកម្មឆ្លងដែន​ ជាដើម។ ការបំពេញបន្ថែម​ឱ្យ​គ្នាទៅវិញទៅមក ដោយ​ច្របាច់បញ្ចូល​នូវ​ឧត្តម​ភាពប្រៀបធៀប​នៃប្រទេសនីមួយៗ គឺជាមធ្យោបាយ​ដ៏មានសារសំខាន់ នៅក្នុងការជំរុញសមាហរណកម្ម ដែល​ផ្តល់​នូវអត្ថប្រយោជន៍ រាប់មិនអស់ និងមិនចេះរីងស្ងួត​ ដល់​ប្រជាជន​​ នៅក្នុងតំបន់ទាំងមូល។

ទី​៤. ច្រកទ្វារនៃកាលានុវត្តភាព​ការទូតរបស់កម្ពុជា៖ អាស៊ានមានដៃគូច្រើន ដូច្នេះ នៅពេលកម្ពុជាក្លាយទៅជាសមាជិកអាស៊ាន បានន័យថា កម្ពុជាក៏នឹង​ក្លាយទៅជាដៃគូជាមួយបណ្តាប្រទេសទាំងនោះ ដោយស្វ័យប្រវត្តិ។ អាស៊ាន​គឺជាច្រកទ្វារនៃកាលានុវត្ត​ភាព​ការទូតរបស់កម្ពុជា។ និម្មាបនកម្ម​ដែលដឹកនាំ​ដោយ​អាស៊ាន​ មាន​ការរីកចម្រើនជាលំដាប់ ហើយ​តាមរយៈនេះ កិច្ច​សហប្រតិបត្តិការរបស់​អាស៊ាន​ ជាមួយ​ដៃគូខាងក្រៅ​ ក៏កាន់តែ​វិវឌ្ឍជឿនលឿន ទាំង​លើវិសាលភាព និងជម្រៅ​នៃកិច្ចសហប្រតិបត្តិការ។ ត្រឹមខែតុលា ឆ្នាំ២០២៤ ប្រទេស​ហត្ថលេខី​នៃសន្ធិសញ្ញាមិត្តភាព​ និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (TAC) បាន​កើនឡើងដល់​ ៥៥ ប្រទេស ហើយ​ប្រទេស ឬ ស្ថាប័ន​ក្រៅពីអាស៊ាន ចំនួន​ ៩៥ មាន​អង្គទូតរបស់ខ្លួនប្រចាំអាស៊ាន ហើយ​អាស៊ានវិញ ក៏បានបង្កើត​គណៈកម្មាធិការ​អាស៊ាននៅប្រទេសទីបី ឬ នៅអង្គការអន្តរជាតិ បានដល់​ចំនួន ៥៥។ អាស៊ាន​មាន​កិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរី (FTA) ជាមួយនឹង​ដៃគូសន្ទនាសំខាន់​ៗ ដូចជា ចិន, ជប៉ុន, ឥណ្ឌា, កូរ៉េខាងត្បូង, អូស្ត្រាលី-ញូវហ្សេលែន, ហើយ​ក៏មាន​ FTA ជាមួយនឹង​ហុងកុងផងដែរ។​ បន្ថែមលើនេះ, អាស៊ាន​ក៏មាន​កិច្ចព្រមព្រៀង​ភាព​ជាដៃគូ​សេដ្ឋកិច្ច​គ្រប់ជ្រុងជ្រោយ​ក្នុងតំបន់ (RCEP) ដែលបាន​ចាប់ផ្តើមចរចា នៅឆ្នាំ២០១២ ហើយ​ចូលជាធរមាន​នៅឆ្នាំ​២០២២ ដែល​ជាឆ្នាំដែលកម្ពុជា ធ្វើ​ជាប្រធាន​ប្តូរវេនអាស៊ាន។ នៅឆ្នាំ​២០២៣ RCEP មានទំហំពាណិជ្ជកម្មដល់ទៅ ២ ទ្រីលានដុល្លារ ហើយ​វិនិយោគបរទេស​ពីប្រទេសសមាជិក​ RCEP ក្រៅពីអាស៊ាន ក៏មានទំហំរហូតដល់ ៦៦,៣ ប៊ីលានដុល្លារ។​ កាលានុវត្តភាពការទូត​ដែល​គោរព​យន្តការ​ពហុភាគីនិយម​ដែលផ្អែកលើច្បាប់​, និងការ​អនុវត្ត​ពាណិជ្ជកម្មពហុភាគី ដែល​សេរី, បើកចំហ​, មានបរិយាប័ន្ន និងផ្អែក​លើវិធានច្បាប់ ដែល​អាស៊ាន​ បានប្រកាន់យកជាយូរមកហើយ បាន​ផ្តល់ផលប្រយោជន៍​យ៉ាងច្រើន​អនេក ដល់ប្រទេសសមាជិក និងប្រទេសដៃគូ ដូច្នេះហើយ​ ការចូលជាសមាជិកអាស៊ាន គឺមាន​អត្ថប្រយោជន៍​យ៉ាងធំធេង ហើយ​ចាប់តាំងពីចូលជាសមាជិក​រួចមក កម្ពុជា ក៏បាន​បំពេញតួនាទី នៅក្នុងការ​ពង្រីកឱ្យ​កាន់តែធំថែមទៀតនូវកាលានុវត្ត​ភាព​ការទូត​ដែលអាស៊ានមាន។

ផ្នែកទី ២ “អាស៊ាន និងពិភពលោក”​

ឥឡូវ, ខ្ញុំ​សូម​ចូលដល់​ផ្នែកទី ២។ លើប្រធានបទនេះ ខ្ញុំ​ចង់គូសរំលេច​ថា អាស៊ាន លែង​ជាតួអង្គស្ថាប័ន (regional actor) តំបន់ទៀតហើយ, អាស៊ាន បាន​និងកំពុង​ក្លាយជា​តួអង្គសកល (global actor) ដែល​មាន​​ភាព​សកម្ម​ រស់រវើក ព្រមទាំងមាន​ការទទួលស្គាល់ពីតួអង្គសកល​ផ្សេងៗទៀតផងដែរ។ ខ្ញុំ​សូមបញ្ជាក់ម្តងទៀតថា ខ្ញុំ​នឹង​មិន​លើក​ពីបញ្ហាប្រឈម ឬ ឧបសគ្គ​ ដែល​អាស៊ាន និង​ ពិភពលោក​ កំពុង​ជួបប្រទះនោះទេ ព្រោះ​ប្រធានបទនេះ មាន​ការវែកញែក​ទូលំទូលាយរួចទៅហើយ។ នៅក្នុងវេទិកានេះ ខ្ញុំ​ចង់​គូសរំលេច​ពី​អនាគតនៃតួនាទីរបស់អាស៊ាន នៅក្នុងនិម្មាបនកម្មអភិបាល​កិច្ច​​ កម្រិតពិភពលោក ព្រោះថា ខ្ញុំ​មើលឃើញ​អនាគត​អាស៊ាន ដែល​នឹង​អាច​ក្លាយ​ជា​ “ប៉ូលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ច” មួយ​នៅក្នុងពិភពលោក។ ជាមួយនឹង​ប្រជាជន​ជាង ៦៧០ លាននាក់ ដែលជាទំហំ​ធំបំផុតទី ៣ នៅលើពិភពលោក, និងទំហំសេដ្ឋកិច្ចធំបំផុតទី ៥ នៅលើ​ពិភពលោក, តួនាទីរបស់អាស៊ាននៅក្នុង​ការ​កំណត់របៀបវារៈ​អភិបាលកិច្ច​សកល ពិតជា​មិន​អាច​មើលរំលង​បាន​ឡើយ។ សណ្តាប់ធ្នាប់ពិភពលោក កំពុងតែវិវត្ត​ឈាន​ទៅ​រក​ “ពហុប៉ូល” ដែលមាន​តួអង្គ​កាន់តែច្រើនឡើង ដែល​បានបង្កើន​ទាំងទំហំសេដ្ឋកិច្ច អំណាចការទូត និងយោធា ដែ​ល​ធ្វើ​ឱ្យតួអង្គទាំងនោះ ខិតខំ​ទាមទារ​ប្រព័ន្ធអភិបាល​កិច្ច​ ដែល​មាន​​អនុលោម​ភាព​ ទៅនឹង​តថភាពថ្មី​នៃ​ស្ថានភាពតុល្យភាពអំណាច​នៅលើ​ពិភពលោក។ តួអង្គ​ដែល​លេចឡើងថ្មី​ ចង់​មា​ន​តួនាទី​កាន់តែធំឡើង នៅក្នុង​ការសម្រេច​របៀបវារៈ​នៃអភិបាល​កិច្ចពិភពលោក ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ជាងមុន យុត្តិធម៌ជាងមុន ដូច្នេះ ការប្រទាញប្រទង់អំណាច​ បានរុញ​ច្រាន​ឱ្យ​​មហាអំណាច​មួយចំនួន ដើរប្រាស់ចាក​ពី​វិធាននៃ​អភិបាលកិច្ចសកល​​ ដែលខ្លួន​បាន​ខិតខំ​បង្កើត​ឡើង​​ ក្រោយសង្គ្រាម​លោកលើកទី ២ ដែលបាន​និង​កំពុង​ធ្វើឱ្យ​សណ្តាប់ធ្នាប់​អន្តរជាតិ មាន​ភាពរង្គោះរង្គើ ជាពិសេស យន្តការពហុភាគីនិយមដែល​ផ្អែកលើវិធានច្បាប់។

ក្នុងកាលៈទេសៈបែបនេះ អាស៊ានពិតជាមាន​តួនាទីសំខាន់របស់ខ្លួន​ នៅក្នុង​ការ​ជួយ​រៀបចំ​សណ្តាប់ធ្នាប់ពិភពលោក​ដែល​ផ្អែកលើវិធានច្បាប់ផង និងកាន់តែ​មាន​ភាពប្រជាធិបតេយ្យ និងយុត្តិធម៌ផង។ ទៅថ្ងៃអនាគត អាស៊ាន នឹង​អាច​ផ្លាស់ប្តូរតួនាទីពី “ការធ្វើ​ប្រតិកម្ម​ចំពោះ​ពិភពលោក” (reacting to the world ) ទៅជាអ្នក​ដែល​អាចមានលទ្ធភាពជួយ​ “រៀបចំ​ពិភពលោក” (creating the world) វិញ។​

នៅក្នុងទិសដៅនេះ, អាស៊ាន​អាចមាន​អភិក្រម ២ យ៉ាង​។ ទី១ គឺយើង​អាច​ពង្រឹងសមត្ថភាពខ្លួនឯង និងទី២ គឺការពង្រឹងអន្តរកម្ម​របស់អាស៊ាន​ ជាមួយ​នឹង​ស្ថាប័ន​ពហុភាគី​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​។​ យើង​ពង្រឹងខ្លួនឯងតាមរយៈ​ការ​ពង្រឹង​ប្រសិទ្ធភាពស្ថាប័ន និងការជំរុញ​សមាហរណកម្ម​កាន់តែស៊ីជម្រៅ។ ការរៀបចំ​ “ចក្ខុវិស័យសហគមន៍អាស៊ាន ២០៤៥”​ ដែល​នឹង​ត្រូវអនុម័ត នៅក្នុង​កិច្ច​ប្រជុំ​កំពូល​នាខែ ឧសភា ខាងមុខនេះ គឺជាជំហាន​មួយ​ នៅក្នុងទិសដៅ​ដ៏ត្រឹមត្រូវ​។ “ចក្ខុវិស័យសហគមន៍អាស៊ាន​” មាន​ផែនការយុទ្ធសាស្ត្រ​ (strategic plans) លើ​សសរស្តម្ភ​ទាំង ៣ និង​ ការពង្រឹងភាពតភ្ជាប់ ដែលបានប្រមើល​មើល​ “អាស៊ាន​ដែល​មាន​ការអភិវឌ្ឍជឿនលឿន ក្នុងនាមជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃកំណើន នៅក្នុងតំបន់​ឥណ្ឌូ-ប៉ាស៊ីហ្វិក” (We envision a developed ASEAN as the epicentre of growth in the Indo-Pacific region)។ ដើម្បីឱ្យ​ពិភពខាងក្រៅ អាចទទួលយក​អាស៊ាន និងមាន​ទំនុកចិត្ត​កាន់តែខ្លាំងក្លាទៅលើ​អាស៊ាន​​បាន, ​លុះត្រាតែអាស៊ាន មាន​សមត្ថភាពរឹង​មាំ, អាច​ជួយពិភពខាងក្រៅ​បាន​ តាមសមត្ថភាពរបស់ខ្លួន​, និងអាច​ផ្តល់ផល​ប្រយោជន៍ដល់​​ពិភពលោក និងដៃគូដែល​មានសុឆន្ទៈជាមួយ​អាស៊ាន។

វិធីសាស្ត្រទី២ គឺ​ការពង្រឹង​អន្តរកម្ម​។ យើងអាចពង្រឹងអន្តរកម្ម​ ដោយ​ប្រើប្រាស់​យន្តការ​ដែល​ដឹកនាំដោយ​អាស៊ាន ឬ ក៏ប្រើប្រាស់​យន្តការ​ពហុភាគីផ្សេងៗទៀត ដែល​ឆ្លើយតបទៅតាម​សម័យកាល ឬ កាលៈទេសៈ។ ពេលខ្លះ យើង​ក៏អាចមើល​ឃើញ​ “និន្នាការងាក​ចេញពីអាស៊ាន” របស់ប្រទេសសមាជិក​មួយចំនួន ដើម្បី​ចូលរួម​ជាមួយ​ស្ថាប័ន​សម័យទំនើបផ្សេងទៀត ដើម្បី​បង្កើន​ឧត្តម​ភាព​នៃប្រទេស​របស់ខ្លួន។ នេះគឺជាជម្រើសយុទ្ធសាស្ត្រ​ដែល​យើង​មិន​អាចបដិសេធ​បានឡើយ។ ប៉ុន្តែ នៅពេលដែល​អាស៊ាន ឬ ប្រទេសសមាជិកចូលរួមនៅក្នុង​ស្ថាប័ន​ពហុភាគី​ ណាមួយ ក្រៅពីយន្តការដែលដឹកនាំដោយ​អាស៊ាន យើង​ក៏ត្រូវ​ប្រុងប្រយ័ត្ន​ចំពោះ​ភាព​លម្អៀង​ទៅលើ​មហាអំណាចណាមួយ ដែលកំពុង​ប្រកួតប្រជែងគ្នា ដែល​ធ្វើ​ឱ្យស្ថាប័ន​ពហុភាគី​ទាំងនោះ លិចចុះ ឬ លេចឡើង ទៅតាម​គោលនយោបាយ​របស់​មហាអំណាច ឬ ថ្នាក់ដឹកនាំ​នៃប្រទេសមហាអំណាច។​ ដូច្នេះ ខ្ញុំ​នៅតែជឿជាក់ថា អាស៊ានគួរផ្តល់ទំងន់ ទៅលើ​ការខិតខំ​អភិវឌ្ឍនិម្មាបនកម្ម​តំបន់​ ដែលដឹកនាំ​ដោយ​អាស៊ានវិញ ព្រោះថា ស្ថាប័នរបស់យើង មាន​លក្ខណៈ​ជាអព្យាក្រឹត្យ​ជាង ហើយ​យើង​អាច​ប្រាស្រ័យទាក់ទង​ជាមួយ​នឹង​ដៃគូ​ច្រើនប្រភេទ និងច្រើន​តំបន់​ ដោយ​មិន​ប្រកាន់​មនោគមវិជ្ជា។ អ្វីដែលសំខាន់នោះគឺយន្តការរបស់អាស៊ាន មាន​ភាពអចិន្ត្រៃយ៍ និង​ មានស្ថិរភាពជាង ទោះបីជាថ្នាក់ដឹកនាំនៃប្រទេសសមាជិកអាស៊ាន ប្រែប្រួល​ក៏ដោយ​​។​ ក្នុងន័យនេះ, ខ្ញុំ​សូមសម្តែងនូវការកោតសរសើរចំពោះ លេខាធិការដ្ឋាន​ អាស៊ានដែល​បាន​និង​កំពុង​បំពេញតួនាទីយ៉ាងល្អ នៅក្នុងការ​ធានា​ភាពអចិន្ត្រៃយ៍ ឬ ចីរភាព នៃយន្តការកិច្ចសហប្រតិបត្តិការ, ការងារសម្របសម្រួលដ៏ច្រើនលើសលុប, ​ការ​រៀបចំចងក្រង​កំណត់ត្រាជាលក្ខណៈស្ថាប័ន, និងការជំរុញ​ការគិតគូរស្រាវជ្រាវ ពីទិសដៅ​អនាគត​សម្រាប់អាស៊ាន។ ការពង្រឹង​សមត្ថភាព​នៃ​លេខាធិការដ្ឋាន​អាស៊ាន នៅពេលដែល​អាស៊ាន​ ក្លាយជា “ប៉ូលមួយនៃ​ពិភពលោក” គឺជាកត្តាពុំ​អាច​ខ្វះបាន ប៉ុន្តែ អ្វីដែលសំខាន់គឺយើងត្រូវធានាថា លេខាធិការដ្ឋាន​អាស៊ាន នឹង​មិនដើរតួជំនួស​ឱ្យ​ប្រទេសសមាជិក ឬ ដើរលើស​បន្ទាត់អធិបតេយ្យ​នៃប្រទេសសមាជិកនោះឡើយ។

ក្នុងនាមជា “ប៉ូលមួយនៃពិភពលោក” អាស៊ាន​ មានតួនាទីសំខាន់​ ក្នុ្ងងការ​លើកស្ទួយសន្តិភាព។ ពិតណាស់ថា ការប្រកួតប្រជែងដណ្តើមអនុត្តរភាពរបស់ប្រទេសមហាអំណាច មិនស្ថិតនៅក្រោម​ឥទ្ធិពលគ្រប់គ្រងរបស់អាស៊ាន នោះឡើយ។ ប៉ុន្តែ អាស៊ាន អាចគ្រប់គ្រងស្ថានការ​ណ៍ នៅក្នុងតំបន់របស់ខ្លួនបាន, អាច​ជំនះ​ការខិតខំ​ចូលជ្រៀតជ្រែកក្នុងកិច្ចការ​ផ្ទៃក្នុងតំបន់អាស៊ានបាន,​ អាច​បង្ការ​កុំ​ឱ្យ​មាន​សង្គ្រាម​ដោយតួអង្គតំណាង​ (proxy wars) របស់ប្រទេសមហាអំណាចនៅក្នុងតំបន់របស់យើងបាន​។ អាស៊ានក៏​អាច​បញ្ចេញ​ឥទ្ធិពល​របស់ខ្លួន លើសន្តិភាព​លើស​ពីកម្រិត​តំបន់​ផង​ដែរ។

ការពង្រឹង​សមត្ថភាពរបស់អាស៊ាន ក៏ពឹងផ្អែកលើ​ការសម្របសម្រួល និងទំនាក់ទំនង​ដ៏ជិតស្និទ្ធរបស់បណ្តាមេដឹកនាំ​នៃសមាជិកអាស៊ានដែរ។ អាស៊ាន​ មិន​អាច​ក្លាយជា “ប៉ូលមួយ​នៃពិភពលោក” បានទេ ប្រសិន​បើថ្នាក់ដឹកនាំ​នៃប្រទេសអាស៊ាន ពុំ​មាន​ទំនាក់ទំនង​ជិតស្និទ្ធ និងយល់ពីគ្នាទៅវិញទៅមក, មាន​ស្មារតីជាសហគមន៍ ជាគ្រួសារអាស៊ាន, និងពុំ​មាន​ទំនាក់ទំនង​លើស​ពីកម្រិតការងារ​ផ្លូវការ។ ពេលខ្លះ​យើង​មាន​ការងារ​ច្រើនពេក, យើង​យកចិត្ត​ទុកដាក់​ បារម្ភ​ទៅលើ​របៀបវារៈរបស់​ប្រទេស​មហាអំណាច​ខ្លាំងពេក, យើង​ភ្លេច​គិត​ពីប្រទេសជិតខាង, ភ្លេច​បារម្ភ​ពី​សមាជិក​គ្រួសារក្នុងតំបន់អាស៊ាន​របស់យើង។​ ខ្ញុំ​ពិតជាចង់​លើកទឹកចិត្តឱ្យ​ថ្នាក់ដឹកនាំ​អាស៊ាន​ជំនាន់ថ្មី បង្កើតអនុស្សាវរីយ៍ជាមួយគ្នាឱ្យបានច្រើន ដើម្បីរឹតចំណងសាមគ្គីភាព កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងបង្កើន​ភាពសុខដុម​នៅក្នុងតំបន់។​

សម្រាប់អនាគតខាងមុខ, យើងនៅតែអាចរៀនសូត្រពីប្រវត្តិសាស្ត្រ ហើយ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​បាន​បង្រៀនយើង​យ៉ាងច្បាស់ថា គោលការណ៍របស់អាស៊ាន ពិតជា​រូបមន្ត​ដ៏មាន​ប្រសិទ្ធភាពបំផុត​ នៅក្នុងការ​គ្រប់គ្រង​ស្ថាប័នតំបន់ ដែល​មាន​ភាពចម្រុះ។ អាស៊ាន​ត្រូវតែឈរឱ្យ​បាន​រឹងមាំនៅក្នុងការ​ការពារ និង​រក្សា​គោលការណ៍ របស់ខ្លួន ទោះបីជាពេលខ្លះយើងទទួលការរិះគន់​ក៏ដោយ។ ប៉ុន្តែ ចុងក្រោយ ប្រវត្តិសាស្ត្រគឺជាចៅក្រមដាក់ពិន្ទុលើសមិទ្ធផលរបស់យើង ហើយ​យើង​មិន​ត្រូវវិនិច្ឆ័យអាស៊ាន ត្រឹមតែមួយឆ្នាំ ឬ ពីរឆ្នាំនោះទេ, យើងត្រូវមើលសមិទ្ធផល​មួយទសវត្សរ៍ ពីរទសវត្សរ៍ ឬ ច្រើនជាងនេះ ដើម្បីឱ្យ​ដឹងថា តើអាស៊ាន​ដើរលើ​ផ្លូវត្រូវ ឬ យ៉ាងណា? ទោះបីជាមាន​ការរិះគន់ច្រើនក្តី, ស្ថិរភាព និងចីរភាពរបស់អាស៊ាន និងកំណើននៃកម្លាំងសេដ្ឋកិច្ច​ដ៏អស្ចារ្យ​របស់អាស៊ាន គឺជាសក្ខីភាពជាក់ស្តែងបំផុតថា រូបមន្តរបស់អាស៊ាន គឺមានប្រសិទ្ធភាព ហើយ​រូបមន្ត​នេះ គួរត្រូវបាន​ពង្រីកផ្សព្វផ្សាយបន្ថែមទៀត នៅក្នុងសហគមន៍នៃពិភពលោក ដែលគោរព​ភាពចម្រុះ។​

សម្រាប់អនាគតខាងមុខ, អាស៊ាន ក្នុងនាមជា “ប៉ូលមួយនៃពិភពលោក” នឹង​ក្លាយជានិមិត្តរូប​នៃនយោបាយនិយមកណ្តាល, គ្មាន​សាសនាជ្រុលនិយម​, គ្មាន​វប្បធម៌នយោបាយ​ជ្រុល​និយម ដែល​ផ្តោតខ្លាំងទៅលើមនោគមវិជ្ជាណាមួយ ឬ ប្លុកណាមួយ។ អាស៊ាន នឹង​ក្លាយ​ជា​ “ប៉ូលមួយ​នៃពិភពលោក” ដែល​មាន​ភាពបត់បែនខ្ពស់ និងមាន​ភាពជាក់ស្តែងនិយម, ដែល​មិន​យក​ប្រទេស ឬ តំបន់ណាមួយ​ជាសត្រូវ, ហើយ​ក៏មិន​ក្លាយជាវេទិកា​នៃ​សង្គ្រាមដោយ​តួអង្គតំណាង​នោះដែរ។​ តើ​យើង​អាចបង្កើតក្តីសង្ឃឹមដល់​អ្នកជំនាន់ក្រោយរបស់យើងបានប៉ុណ្ណា? បើ​យើង​មិន​អាចបង្កើត​ក្តីសង្ឃឹម ឬ សុបិន សម្រាប់ប្រជាជនអាស៊ាន, ពិភពលោក​ខាងក្រៅ​ក៏​មិន​អាច​សង្ឃឹម​លើ​អាស៊ាន​បានដែរ។ យើងស្រមៃថា អាស៊ាននឹង​មាន​មហាវិទ្យាល័យ​លំដាប់ពិភពលោក​នៅទូទាំងតំបន់; អាស៊ាននឹង​មាន​ក្រុមហ៊ុន​បច្ចេកវិទ្យាលំដាប់ពិភពលោក; ជារោងចក្រ និងជាទីផ្សារដ៏ទាក់ទាញរបស់ពិភពលោក; អាស៊ានជាទីតាំង​រៀបចំ​វេទិកា​ការទូតលំដាប់ពិភពលោក, រៀបចំ​កីឡាពិភពលោក​ World Cup; អាស៊ានជាទីប្រមូលផ្តុំ​ដ៏ទាក់ទាញ​សម្រាប់​ប្រជាជន​ នៅលើ​ពិភពលោក ដែល​ចង់មក​ធ្វើ​ការ ឬ មករស់នៅ ក្នុងសង្គមស៊ីវីល័យ មាន​ភាពសុខដុម ចម្រុះជាតិសាសន៍ និងប្រព័ន្ធសង្គមកិច្ច​ល្អប្រសើរ។ ទាំងនេះគឺជាក្តីសុបិន ហើយ​ខ្ញុំ​ជឿជាក់ថា អនាគតពិភពលោក គឺនៅអាស៊ី, អនាគតពិភពលោក គឺនៅអាស៊ាន។

ឯកឧត្តម, លោកជំទាវ, លោក, លោកស្រី,

ខ្ញុំសង្ឃឹមថា បទបង្ហាញខាងលើរបស់ខ្ញុំ​ នឹង​ចូលរួម​ចំណែកផ្តល់​​ជាពុទ្ធិសម្រាប់សាធារណជន​នៅលើវេទិកាអន្តរជាតិ​ ដើម្បីឱ្យ​ពួកគេបាន​ស្គាល់​ និងយល់កាន់តែច្បាស់ពីអាស៊ាន, និងពី​សមិទ្ធផល​ ក៏ដូចជា​យន្តការការងារ​របស់អាស៊ាន ដែលយកសន្តិភាព និងស្ថិរភាពតំបន់​ ធ្វើ​ជា
មូលដ្ឋានស្នូល ដើម្បី​ជំរុញ​សមាហរណកម្ម និងវិបុលភាពសម្រាប់ប្រជាជនក្នុងតំបន់។

ជាទីបញ្ចប់, ខ្ញុំសូមជូនពរ ឯកឧត្តម, លោកជំទាវ, លោក, លោកស្រី សូមទទួលបាននូវសិរីសួស្តី, ជ័យមង្គល, វិបុលសុខមហាប្រសើរ និងជោគជ័យ នៅក្នុងគ្រប់ភារកិច្ចរបស់ខ្លួន។

សូមអរគុណ!