ប្រវត្តិពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំនៅនគរកម្ពុជា
ប្រវត្តិពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំនៅនគរកម្ពុជា
ចូលឆ្នាំត្រូវបានគេកំណត់ដឹងជាទូទៅថា គឺជាដំណើរបញ្ចប់ពេលវេលា១២ខែ ដែលមាន ៣៦៥ ឬ៣៦៦ ថ្ងៃ និងចាប់ផ្ដើមរាប់បន្ត១២ខែទៀត។ ក្នុងន័យវិទ្យាសាស្ត្រ គឺផែនដីវិលបានមួយជុំព្រះអាទិត្យ។ ដំណើរការនេះត្រូវបានសង្គមមនុស្ស ដែលមានអារ្យធម៌បង្កើតឲ្យមានជាពិធីអបអរសាទរ សុំសេចក្ដីសុខចម្រើនពីអាទិទេព ធ្វើទានបំពេញបុណ្យ ទៅតាមរបៀបរបប និងលទ្ធិជំនឿរបស់ពេកគេនីមួយៗ។
នគរខ្មែរធ្លាប់មានប្រវត្តិចាក់គ្រឹះ និងមានអារ្យធម៌នៅលើដែនដីសុវណ្ណភូមិតាំងពីមុនសម័យនគរភ្នំមកម្លេះ។ ខ្មែរយើងមានវប្បធម៌ សង្គមធម៌ ដែលជារបៀបរស់នៅរបស់យើង ហើយខ្មែរយើងក៏បានទទួលឥទ្ធិពលពីអារ្យធម៌ខាងក្រៅផងដែរ គឺឥណ្ឌានេះឯង។ ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក៏ដោយ ខ្មែរយើងបានតែកែច្នៃ វប្បធម៌ សង្គមធម៌ ទាំងនោះឲ្យក្លាយជារូបរាងរបស់ខ្មែរ និងមានលក្ខណៈខេមរនិយម។
ការណ៍នេះហើយ ទើបយើងអាចសន្និដ្ឋានថា ខ្មែរយើងមានពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំតាំងពីយូរយារណាស់មកហើយ ប៉ុន្តែពុំមានឯកសារដែលនិយាយ ឬមានដែរ តែបាត់បង់ ឬរកមិនទាន់ឃើញ។ ដូច្នេះអ្វីដែលគ្មានដានតម្រុយ គឺយើងបានត្រឹមតែស្មានៗ ពុំមានអ្វីជាក់ច្បាស់នោះទេ។
ខ្មែរយើងចាប់ផ្ដើមសម្បូរឯកសារកត់ត្រានៅសម័យអង្គរ។ តាមរយៈសិលាចារឹក និងកំណត់ត្រាទូតប្រទេស អ្នកស្រាវជ្រាវប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទទួលបានអំណះអំណាងកាន់តែជាក់លាក់ដើម្បីធ្វើការវិភាគលើប្រវត្តិសាស្ត្រ។ ក្នុងនោះក៏មានប្រវត្តិនៃពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរផងដែរ។
ពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរ គេដឹងត្រឹមសម័យអង្គរ តាមរយៈសិលាចារឹកនៅប្រាសាទបាយ័ន និងកំណត់ត្រាលោកជីវ តាក្វាន់ (រាជទូតនគរយានប្រចាំអង្គរ)។ ដោយការកំណត់យកថ្ងៃចូលឆ្នាំ គឺមានសេចក្ដីលើកឡើងខុសៗគ្នា។
ខ្ញុំសូមលើកយកការលើកឡើងរបស់ក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈមកបង្ហាញជូន សេចក្ដីដូចមានតទៅ៖
តើថ្ងៃចូលឆ្នាំថ្មីរបស់ខ្មែរយើងត្រូវលើខែណា ? ថ្ងៃណា ? ចាប់ពីសម័យក្រុងនគរធំមក ប្រទេសខ្មែរប្រើវិធីគិតរាប់ថ្ងៃខែឆ្នាំតាមក្បួន ចន្ទគតិ (lunar calendar) (វិធីដើរនៃព្រះចន្ទ) ទើបខ្មែរកំណត់យកខែ មិគសិរ ជាខែចូលឆ្នាំ ហើយជាខែទី ១ ខែកក្តិក ជាខែទី ១២ ។ សម័យក្រោយមក ប្រទេសខ្មែរប្តូរទៅប្រើវិធីគិតរាប់ថ្ងៃខែឆ្នាំតាមក្បួន សុរិយគតិ (solar calendar) (វិធីដើរនៃព្រះអាទិត្យ) ។ ពេលនោះហើយដែលខ្មែរកំណត់ចូលឆ្នាំក្នុងខែ ចេត្រ (ខែទី ៥) ព្រោះក្នុងខែនេះ ព្រះអាទិត្យធ្វើដំណើរចេញពី មីនរាសី ចូលកាន់ មេសរាសី ។ ថ្ងៃចូលឆ្នាំរមែងត្រូវលើថ្ងៃទី ១៣ នៃខែ មេសា (ចេត្រ) រៀងរាល់ឆ្នាំ ប៉ុន្តែយូរៗទៅមានភ្លាត់ម្ដងៗ ចូលឆ្នាំក្នុងថ្ងៃទី ១៤ ក៏មានខ្លះដែរ។ មហាសង្ក្រាន្ត ដែលប្រើរបៀបគន់គូរតាម សុរិយគតិ មានឈ្មោះថា «សាមញ្ញសង្ក្រាន្ត» (ព្រះអាទិត្យដើរត្រង់ពីលើក្បាលជា សង្ក្រាន្ត) ។
ចំណែកឯកំណត់ត្រាលោកជីវ តាក្វាន់មានសេចក្ដីថា៖
គេយកខែទី១០របស់ចិន ជាខែទី១ ខែនោះមានឈ្មោះថាកាតិក (កត្តិក) ។ នៅពីមុខវាំងគេមានសង់វេទិកាមួយយ៉ាងធំដែលអាចដាក់មនុស្សជាងមួយពាន់នាក់ ហើយគេចងប្រទីបជ្វាលា និងផ្កា លម្អនៅលើថ្នាក់នោះ។ នៅពីមុខដែលឃ្លាតពីនោះប្រមាណ ២០០ហត្ថ មានទីលានមួយទៀត គេបន្តធ្វើជារោងរន្ទា ដែលមានកម្ពស់ដល់ទៅជាង២០០ហត្ថ។ ក្នុងយប់នោះគេមានអុជកាំជ្រួច ផាវ បី បួនឬ ប្រាំកន្លែង។ ក្នុងរោងនោះមានសុទ្ធតែមន្ត្រីធំតូចគ្រប់ជាន់ថ្នាក់។ វេលានោះស្ដេចក៏យាងចេញមកទតកាំជ្រួច ផាវ ដែលគេអុជនៅខាងក្រៅចម្ងាយ១០០លី តែគេអាចមើលឃើញ និងស្ដាប់ឮយ៉ាងច្បាស់ ឮខ្លាំងមើលតែកាំភ្លើងធំទ្រហឹងខ្ទរខ្ទារពេញតែទីក្រុង។
មន្រ្តី និងញាតិវង្សទាំងឡាយចែកគ្នាកាន់ទៀន និងម្លូស្លា ដែលជាហេតុនាំឲ្យចំណាយអស់ប្រាក់យ៉ាងច្រើន។ ក្នុងពិធីនោះស្តេចបានអញ្ជើញពួកទូតបរទេសទៅចូលរួមផងដែរ គេធ្វើដូចនេះអស់រយៈពេលកន្លះខែបានចប់។
លោកសាស្ត្រាចារ្យ សំបូរ ម៉ាណារ៉ា លើកឡើងស្រដៀងឯកសារខាងលើដែរ ឬដោយយោងទៅលើចម្លាក់ និងសិលាចារឹកនៅប្រាសាទបាយ័នថា ពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរសម័យអង្គរគេធ្វើនៅខែកត្តិក ព្រោះក្នុងពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំ មានតាំងពីការដាក់តាំងបង្ហាញផលិតផល ល្បែង របាំ បង្ហោះខ្លែង និងកីឡាអុំទូកផង។ ក្រោយមកមានការផ្លាស់ប្ដូរទៅប្រារព្ធនៅខែចេត្រវិញនៅសម័យព្រះបាទពញាយ៉ាត នៅពេលព្រះអង្គលើករាជធានីទៅតាំងនៅទួលបាសាន។ មូលហេតុនៃការផ្លាស់ប្ដូរគឺដោយសារកត្តាកសិកម្ម ដែលជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងដល់ការអភិវឌ្ឍន៍នគរ។ ត្រង់ចំណុចទំនងលោកយល់ថា ដោយសារការឈ្លានពានរបស់សៀម និងការផ្លាស់ប្ដូររាជធនី ដែលចំណាយធនធាននគរច្រើនសន្ធឹកផង ខណៈខែកត្តិកគឺនៅមិនទាន់ប្រមូលផល ឬកំពុងប្រមូលផលកសិកម្មនៅឡើយ ខណៈរដូវនេសាទចូលមកដល់ផង ប្រជារាស្ត្រជាប់រវល់ច្រើននឹងកិច្ចការស្រែចម្ការផង ការនេសាទផង ទើបព្រះរាជាខ្មែរផ្លាស់ប្ដូរថ្ងៃចូលឆ្នាំមកប្រារព្ធនៅខែចេត្រ ត្រូវនឹងខែមេសា។
ប្រសិនបើក្រឡេកទៅមើលការលើកឡើងរបស់ក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ ដែលថាពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរពីបុរាណធ្វើឡើងនៅខែមាគសិរ ព្រោះជាខែទីមួយនៃប្រក្រតីទិនចន្ទគតិ យើងតោងរកប្រភពប្រក្រតីទិនចន្ទគតិមានប្រវត្តិយ៉ាងដូចម្ដេចបន្តទៀត។ ប៉ុន្តែគេពុំទាន់មានឯកសារដែលនិយាយពីសាវតារនៃប្រក្រតីទិនចន្ទគតិខ្មែរនៅឡើយ។ ប្រភពផ្សេងៗ ដែលបរិយាយអំពីប្រក្រតីទិនដែលមានរាប់សិបប្រព័ន្ធតាំងពីមុនពុទ្ធសករាជមកនោះ ពុំឃើញមានប្រក្រតីទិនមួយណាដែលថា ខែមាគសិរជាខែទី១ នៃឆ្នាំនោះទេ។ ជាពិសេសពួកអារ្យ័ន (Aryan) ដែលមានអារ្យធម៌ចំណាស់ជាងគេនៅអាស៊ីកណ្ដាល និងឧបទ្វីបឥណ្ឌា ដែលបានរៀបចំការធ្វើប្រមាណពេលវេលាថ្ងៃ និងយប់ ខែ និងឆ្នាំ និងចងក្រងជាក្បួនខ្នាតចក្ករាសី (រង្វាស់ចម្ងាយផ្ទៃមេឃ ដែលជាផ្លូវនៃព្រះអាទិត្យ និងព្រះចន្ទ) ហើយអារ្យធម៌ពួកនេះក៏បានជះឥទ្ធិពលមកលើខ្មែរយើងផងដែរ ក៏ប្រក្រតីទិនរបស់ពួកអារ្យ័នពុំធ្លាប់យក មិគសិរ (Margasirsa ឬ មាគសីស) ជាខែទីមួយនៃឆ្នាំដែរ។ គេសង្កេតឃើញមាគសិរច្រើនជា ខែទី២ ឬខែទី៩។ ប៉ុន្តែខែមាគសិរ (មិគសិរ ហៅផ្កាយមានរាងដូចក្បាលម្រឹគ) ជាខែពិសិដ្ឋរបស់ព្រហ្មញ្ញសាសនា គឺជាសាសនានៃពួកអារ្យ័ននេះឯង។ នៅក្នុងខែនេះ គេធ្វើពិធីបូជាដល់អាទិទេពធំៗ បី គឺព្រះវិស្ណុ ព្រះសិវៈ និងព្រះទត្តត្រៃ ឬត្រៃទត្ត (អាទិទេពមួយអង្គមានសីសៈបី ជាការផ្គុំឡើងដោយព្រះព្រហ្ម ព្រះវិស្ណុ និងព្រះសិវៈ) ហើយគេជឿថា ជាខែដែលនាំមកនូវសេចក្ដីសុខចម្រើន។
ដោយសារប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលខ្មែរសម័យអង្គរ និងមុនអង្គរទទួលឥទ្ធិពលព្រហ្មញ្ញសាសនា ដែលពេលខ្លះគោរពលទ្ធិសិវៈ ពេលខ្លះគោរពលទ្ធិវិស្ណុ ប៉ុន្តែលទ្ធិពីរមិនសូវជាឃ្លៀងឃ្លាតពីគ្នាប៉ុន្មានទេ។ ហើយទំនងជាខ្មែរបានប្រារព្ធពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំស្របទៅតាមសាសនាព្រាហ្មណ៍ដែលជឿថា ខែមាគសិរជាខែពិសិដ្ឋ និងប្រារព្ធពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំនៅខែនេះតរៀងមករហូតដល់សម័យអង្គរធំ ដែលជាសម័យរុងរឿងបំផុតនៃអង្គរ ហើយក៏បង្កើតប្រព័ន្ធប្រក្រតីទិនចន្ទគតិដោយចាត់ទុកខែមាគសិរជាខែទី១រហូតមក។
បើតាមកំណត់ត្រារបស់លោកជីវ តាក្វាន់ថា នគរខ្មែរសម័យមហានគរចូលឆ្នាំនៅខែកត្តិក ក៏នៅពុំទាន់ដឹងពីហេតុផលជាក់លាក់ដែរ ព្រោះថា ខ្មែរយើងប្រើប្រក្រតីទិនចន្ទគតិ ដែលយកខែមាគសិរជាខែទីមួយនៃឆ្នាំ ហេតម្ដេចបានជាថយពេលទៅចូលឆ្នាំនៅខែកត្តិកទៅវិញ។ ប៉ុន្តែបើយោងតាមការបញ្ជាក់នៅឃ្លាខាងក្រោយ ដែលថា គេធ្វើដូចនេះអស់រយៈពេលកន្លះខែបានចប់ នោះយើងអាចសន្និដ្ឋានបានថា ប្រាដកណាស់ពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរ ធ្វើឡើងនៅចុងខែកត្តិកឆ្នាំចាស់ និងដើមខែមាគសិរឆ្នាំថ្មី។
បើតាមការលើកឡើងរបស់សាស្ត្រាចារ្យប្រវត្តិសាស្ត្រ លោក សំបូ ម៉ាណារ៉ា ស្ដីពីការផ្លាស់ប្ដូរពេលវេលាចូលឆ្នាំ ពីខែកត្តិក ទៅខែចេត្រ ដោយសារកត្តាប្រជារាស្ត្រជាប់រវល់នឹងកិច្ចការកសិកម្ម និងនេសាទ ដែលជាដង្ហើមសេដ្ឋកិច្ចរបស់នគរ ហើយកាលគ្រានោះលទ្ធិទេវរាជដែលស្ដារឡើងវិញក្រោយមហានគរក៏ធ្លាក់ចុះ ខណៈសៀមចេះតែលុកលុយផង គឺជារឿងសមហេតុផល ដោយសារខែចេត្រ ជាខែដែលប្រជារាស្ត្រក្នុងនគរទំនេរទាំងប្រជាកសិករ និងប្រជានេសាទ (សូមឈ្វេងយល់ពីរដូវកសិកម្ម និងរដូវនេសាទបន្ថែម) ។
នៅពេលនិយាយដល់រឿងចូលឆ្នាំនៅខែចេត្រ ខ្ញុំក៏ចង់រំលេចពីរឿងខ្លះនៅស្រុកឥណ្ឌាដែរ។ រដ្ឋបុរីភាគច្រើននៅដែនដីឥណ្ឌាសន្មតយកប្រក្រតីទិនចន្ទគតិសកៈ (សកសំវត្សរ៍ Saka Samvat) ជាផ្លូវការ ដោយប្រក្រតីទិននេះ យកខែចេត្រជាខែទីមួយនៃឆ្នាំ។ មូលហេតុ ដោយសារ ចេត្រមាស ត្រូវគ្នានឹងមេសរាសី នៃប្រក្រតីទិនសុរិយគតិសកៈ ជាខែដែលថ្ងៃ និងយប់មានវេលាស្មើគ្នា ហៅថា វសុវ ឬវសុព ឬសមទិវារាត្រី ឬហៅដោយខ្លីថា សមរាត្រី។ ដូច្នេះការបែងចែកឆ្នាំចាស់ និងឆ្នាំថ្មីគឺសមគួរនៅក្នុងខែចេត្រនេះឯង ព្រោះវាមិនលម្អៀងច្រើន។ ការណ៍នេះទំនងជះឥទ្ធិពលមកលើនគរខ្មែរដែរ តាមរយៈបញ្ញវន្ត អ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិតខ្មែរដែលបានទៅសិក្សានៅប្រទេសឥណ្ឌា និងពួកពាណិជ្ជករឥណ្ឌា។
ក្រោយមក មិនដឹងមានមូលហេតុអ្វី និងពេលណាឲ្យជាក់លាក់នោះទេ ដែលខ្មែរយើងបានទទួលប្រើប្រាស់ប្រក្រតីទិនសុរិយគតិវិញ សម្រាប់រាប់ថ្ងៃខែ។ ដូច្នេះខែមេសរាសី រាប់ជារាសីទីមួយនៃឆ្នាំ។
នៅក្នុងប្រព័ន្ធសុរិយគតិឥណ្ឌាគេមិនហៅថាខែដូចចន្ទគតិទេ គេហៅថារាសី ហើយវេលាឆ្លងពីរាសីមួយទៅមួយគេហៅថាសង្ក្រាន្ត។ ប្រសិនបើយើងប្រៀបធៀបរវាងចន្ទគតិ និងសុរិយគតិ គឺថ្ងៃចូលឆ្នាំនៅថ្ងៃ១កើតខែមិគសិរ ចំណែកចូលឆ្នាំតាមសុរិយគតិយឺតជាងប្រហែលកន្លះខែ ទៅ១ខែ។
សព្វថ្ងៃនេះប្រជាជនខ្មែយើងប្រើប្រក្រតីទិន៣ប្រព័ន្ធ៖
ទី១ ប្រក្រតីទិនចន្ទគតិ (ដំណើរព្រះចន្ទ) ដោយហេតុថា ចន្ទគតិមានទំនាក់ទំនងជ្រាលជ្រៅទៅនឹងព្រះពុទ្ធសាសនា ជាពិសេសកាលបរិច្ឆេទក្នុងគម្ពីរព្រះត្រៃបិតក
ទី២ ប្រក្រតីទិនសុរិយគតិ (ដំណើរព្រះអាទិត្យ) ដើម្បីកំណត់វដ្ដពេលវេលា ដូចជាពេលវេលាដាច់ឆ្នាំចាស់ផ្លាស់ចូលឆ្នាំថ្មី ក្បួនហោរា តារាសាស្ត្រ ផ្សេងៗ ព្រោះថា ដំណើរព្រះអាទិត្យវាទៀងទាត់ជាងព្រះចន្ទ។
ទី៣ ប្រក្រតីទិនសកល (Gregorian Calendar) សម្រាប់រាប់ថ្ងៃខែឆ្នាំឲ្យត្រូវតាមសកលលោក។
ប្រភព៖ Troryorng
អត្ថបទ៖ ឈិន ធារ៉ាត់
