បទវិចារណកថា៖ អ្វីទៅជាការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌?

បទវិចារណកថា៖ អ្វីទៅជាការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌?

ដោយ ខាល (KARL)
​ភ្នំពេញ ថ្ងៃទី ១០ ខែតុលា ឆ្នាំ២០២៤

ប៉ុន្មានថ្ងៃនេះ រដូវរិះគន់កម្ពុជាពីរឿងសិទ្ធិមនុស្ស លំហសេរីភាព ប្រជាធិបតេយ្យ ការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌បានមកដល់ទៀតហើយ ដោយសារតែមានកិច្ចប្រជុំប្រចាំឆ្នាំនៅទីក្រុងហ្សឺណែវស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស។ មិនខុសពីឆ្នាំមុនៗទេ ឆ្នាំនេះ យើងបានដឹងនិងឮជាថ្មីទៀត អ្វីៗដែលទាក់ទងនឹងកម្ពុជា ​ជាពិសេសពីអ្នកដែលតាំងខ្លួនថាជាអ្នកតាមដានស្ថានការណ៍នៅកម្ពុជា។ ឱព្រះជាម្ចាស់អើយ! ទទេសុទ្ធតែម្តង គឺជាវោហាស័ព្ទដដែលជាដដែលពីក្រុមទាំងនោះ គ្រាន់តែប្តូរតួអង្គ និងវេនគ្នានិយាយតែប៉ុណ្ណោះថានៅព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មិនគោរពសិទ្ធិមនុស្ស ខ្វះលំហសេរីភាព ប្រជាធិបតេយ្យ និងការបោះឆ្នោតមិនសេរី មិនត្រឹមត្រូវ និងមិនយុត្តិធម៌…។ ភាសាទាំងនេះ ស្មេរតាមដាននិងឮដូចជាជិត២ទស្សវត្សរ៍ទៅហើយ។
ការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ ពាក្យនេះ ពិតជាពេញនិយមណាស់ ប៉ុន្តែនរណាចេញមុខមកពន្យល់ និងជាអ្នកវាស់ថាការបោះឆ្នោតមួយ នៅប្រទេសមួយ ជាការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌? ចម្លើយ ប្រហែលជាគ្មានទេ ហើយនាំគ្នានិយាយពាក្យនេះតាមតែគ្នា។ ឥឡូវនេះ ស្មេរសុំសាកល្បងពន្យល់នូវអ្វីដែលទាំងអស់គ្នាទន្ទេញចាំរត់មាត់ “ការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌”និង “ប្រជាធិបតេយ្យ”។
សហគមន៍អន្តរជាតិបានចាត់ទុកថាប្រជាធិបតេយ្យមានដំណើរការល្អ លុះត្រាតែមានបេះដូងយ៉ាងពិតប្រាកដ។ តើបេះដូងប្រជាធិបតេយ្យពិតប្រាកដនោះគឺអ្វី?ចម្លើយ៖ បេះដូងប្រជាធិបតេយ្យពិតប្រាកដ គឺការឆ្នោតប្រកបដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌។
សំណួរសួរទៀតថាអ្វីទៅជាការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌?
ការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ ត្រូវមានលក្ខខណ្ឌចាំបាច់ ១០ ចំណុច ដូចខាងក្រោម៖
១. ការបោះឆ្នោតត្រូវប្រព្រឹត្តទៅតាមកាលកំណត់ ដោយ៖
•​ ប្រព័ន្ធចុះឈ្មោះមួយមានអព្យាក្រឹតភាព និងមានប្រសិទ្ធភាព
• រក្សាការសម្ងាត់នៃការបោះឆ្នោត
• ស្ថានីយបោះឆ្នោតត្រូវនៅជិតផ្ទះប្រជាពលរដ្ឋ
២. ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបមានសិទ្ធិស្មើៗគ្នាក្នុងការឈរឈ្មោះជាបេក្ខជន
៣. ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបមានសិទ្ធិស្មើគ្នាក្នុងការបង្កើតគណបក្សនយោបាយ
៤. ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូប និងគ្រប់គណបក្សនយោបាយ មានសិទ្ធិស្មើគ្នាក្នុងការសម្តែងមតិ​នយោ​បា​យ​ដោយសេរី
៥. បេក្ខជនគ្រប់រូបមានលទ្ធភាពស្មើភាពក្នុងការឃោសនាបោះឆ្នោតដោយសេរី
៦. យន្តការធានាសុវត្ថិភាពជូនបេក្ខជនក្នុងពេលឃោសនាបោះឆ្នោត និងនៅពេលបោះឆ្នោត
៧. ត្រូវមានយន្តការធានាសុវត្ថិភាព នៅពេលឃោសនាបោះឆ្នោត និងនៅពេលបោះឆ្នោត
៨. អង្គការរៀបចំការបោះឆ្នោតត្រូវមានបទបញ្ជាច្បាស់លាស់ និងឥតលម្អៀង(ទៅតាមការកំណត់នៃច្បាប់ និងច្បាប់ពាក់ព័ន្ធ)
៩. ត្រូវមានកម្មវិធីអប់រំប្រជាពលរដ្ឋឱ្យបានច្បាស់លាស់អំពីដំណើរការ និងបែបប​ទ​នៃការបោះឆ្នោត។
១០. ត្រូវមានគណៈកម្មការឯករាជ្យ អព្យាក្រឹត ឥតលម្អៀងមួយសម្រាប់គ្រប់គ្រងដំណើរការបោះ​​ឆ្នោត ទទួលពាក្យបណ្តឹង និងដោះស្រាយពាក្យបណ្តឹងពីវិវាទនៃការបោះឆ្នោត។
​ចំណុចទាំង១០នេះ ទើបអាចជារង្វាស់ ឬជាស្តង់ដានៃការបោះឆ្នោតមួយដែលប្រព្រឹត្តដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ និងស្មេរយល់គឺនៅកម្ពុជា មានគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត(គ.ជ.ប)នេះឯង ដែលជា
ស្ថាប័នចែងក្នុងរដ្ឋធមនុញ្ញ មានច្បាប់ និងបទបញ្ជាផ្ទៃក្នុងដែលជាត្រីវិស័យនៃការងារ ក្នុងដំណើរការចុះឈ្មោះ​បោះឆ្នោត ដំណើរការបោះឆ្នោត ដំណើរការរាប់សន្លឹកឆ្នោត និងការដោះស្រាយបញ្ហា​រំលោភលើច្បាប់បោះឆ្នោត និងរំលោភលើបែបបទនៃការបោះឆ្នោត ដែល គ.ជ.បកម្ពុជានេះបាននិងកំពុងអនុវត្តស្រាប់ហើយតើ ចុះហេតុអ្វីនៅតែឮថាមិនប្រជាធិបតេយ្យ​ មិនសេរី មិនត្រឹមត្រូវ និងមិនយុត្តិធម៌ទៀត ឬមកពី គ.ជ.បកម្ពុជា​ មិនធ្វើតាមគេចង់បាន តែស្មេរនៅតែជឿថាបើទោះបីជាធ្វើតាម ក៏នៅតែមិនត្រូវដែរ ព្រោះពួកគេ គេមានរបៀបវារៈរបស់ពួកគេ ហើយស្មេរគាំថាអ្វីដែល គ.ជ.បកម្ពុជា​ ធ្វើ​ គឺត្រូវ ព្រោះមិនធ្វើតាមគេថា​ ធ្វើតាមច្បាប់ គោរពច្បាប់ និងគោរពរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ហើយអ្វីដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់ទៀតនោះគឺនៅក្រោយការបោះឆ្នោត យើងសង្កេតឃើញថាគ្មានអំពើហិង្សា គ្មានការគំរាមកំហែង គ្រប់ភាគីទទួលយកលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោត ហើយប្រទេសកម្ពុជាទទួលនូវសុខសន្តិភាព និងការអភិវឌ្ឍរីកចម្រើនជាលំដាប់។
ជាងនេះទៀត លោកបណ្ឌិត Khabele Matlosa សាស្រ្តាចារ្យនៃសាកវិទ្យាល័យ Johannesburg នៃប្រទេសអាហ្វ្រិកខាងត្បូង ជំនាញខាងបោះឆ្នោតបានថ្លែងថា ”ប្រជាធិបតេយ្យមិនមែនជាទំនិញដែលអាចនាំចេញនាំចូលបានទេ ប៉ុន្តែវាជាជម្រើសរបស់ប្រជាជនមួយ ទៅតាមបរិបទនៃប្រទេសនោះ“។
តើអ្វីជាជម្រើសរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា?
ជម្រើស គឺដូចអ្វីដែលចែងក្នុងបុព្វកថានៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ” យើង ប្រជារាស្រ្តខ្មែរ បានភ្ញាក់រលឹក ​ក្រោកឈរឡើង ចងបាច់ឆន្ទៈមោះមុត ប្តូរផ្តាច់ រួបរួមគ្នា ពង្រឹងឯកភាពជាតិ រក្សាការពារ ទឹកដីកម្ពុជា អធិបតេយ្យថ្លៃថ្លា និងអារ្យធម៌អង្គរដ៏បវរ កសាងប្រទេសជាតិឲ្យទៅជា <<កោះសន្តិភាព>> ឡើងវិញ ផ្អែកលើប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ធានាសិទ្ធិមនុស្ស គោរពច្បាប់ ទទួលខុសត្រូវចំពោះវាសនាអនាគតជាតិ ឲ្យបានឈានឡើងរីកចំរើន លូតលាស់ សម្បូររុងរឿងជានិច្ចនិរន្តរ៍”។
​ក្នុងទិសដៅនេះ តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៨ កម្ពុជាបានធ្វើជាម្ចាស់នៃជោគវាសនារបស់ខ្លួនដោយរៀបចំការបោះឆ្នោតយ៉ាងទៀងទាត់ទៅតាមកាលកំណត់ដូចមានចែងក្នុងមាត្រា៧៨នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
​ចុះមានប្រទេសប៉ុន្មាននៅឆ្នាំ២០២៤នេះ ដែលមិនអាចរៀបការបោះឆ្នោតបាន ហើយមួយចំនួនកំពុងប្រឈម និងរងគ្រោះយ៉ាងស្រួចស្រាវ ក្នុងជម្លោះភូមិសាស្រ្តនយោបាយដែលកំពុងតែឆាបឆេះនៅមជ្ឈិមបូព៌ា ហើយមិនដឹងជារាលដាលដល់ណាទៀតនាពេលអនាគត។
តើអាមេរិកជាបិតានៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមែនឬ?
តើអ៊ឺរ៉ុបសហគមទាំង២៧ប្រទេស ពិតជាមានប្រជាធិបតេយ្យដូចគ្នាមែនទេ ឬអាល្លឺម៉ង់ផ្សេង បារាំង
ផ្សឹង?
លោក Dominique TRINQUAND អតីតប្រមុខបេសកកម្មយោធាបារាំងប្រចាំអង្គការសហប្រជាជាតិ និងអង្គការណាតូ(អង្កការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង) បានមានប្រសាសន៍ថាប្រជាធិបតេយ្យអាមេរិកមិនមែនជាគំរូពិភពលោកទេ ហើយប្រជាធិបតេយ្យអ៊ឹរ៉ុបក៍មិនដូចគ្នាដែរ។ លោកបានលើកជាឧទាហរណ៍ថាអាមេ
រិកបោះជើង២០ឆ្នាំនៅប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន(Afghanistan) ហើយបានដើរចេញយ៉ាងអាម៉ាស់ព្រោះបរាជ័យក្នុងការសាបព្រោះប្រជាធិបតេយ្យនៅទីនោះ។​ បារាំងក៏ដូចគ្នាដែរ គឺបរាជ័យក្នុងការនាំយកប្រជាធិបតេយ្យទៅកាន់តំបន់សាហែល(Sahel)ដែលនៅទីបំផុតប្រទេសបី Burkina Faso, Niger និងMali មានរដ្ឋប្រហារយោធា​ ដែលជាការបដិសេធទៅនឹងប្រជាធិបតេយ្យ។
ការលើកឡើងរបស់លោក Dominique TRINQUAND គឺជាការដាស់ស្មារតីរបស់យើងផងដែរ ដើម្បីកុំឲ្យភ្លេចខ្លួន ហើយធ្លាក់ក្នុងឧបាយកលណាមួយ។
ដូច្នេះ​ ជម្រើសរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា គឺបន្តថែរក្សាអ្វីដែលយើងកំពុងមាន ប្រសើរជាងការចង់បានហួសហេតុ ដូចសុភាសិតមួយពោលថាចាប១ក្នុងដៃប្រសើរជាងចាបម្ភៃក្នុងព្រៃ។
សរុបមក ប្រទេសនីមួយៗមានបញ្ហារៀងៗខ្លួន ហើយបើដឹងអញ្ចឹងដែរ ហេតុអ្វីប្រទេសខ្លះ ឬអ្នកខ្លះ ចូលចិត្ត​ឈឺឆ្អាលនឹងរឿងគេខ្លាំងម្ល៉េះ ឬឆ្នាំងមិនក្តៅ ក្តៅគ្រប?
អញ្ចឹងហើយបានជាប្រមុខរាជរដ្ឋាភិបាលសម្តេចមហាបវរធីបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត លើកយកទស្សនៈរបស់លោក Winston Churchill អតីតនាយករដ្ឋមន្រ្តីនៃចក្រភពអង់គ្លេសមកគូសបញ្ជាក់ថា ”អ្នកនឹងមិនអាចទៅដល់គោលដៅទេ ប្រសិនបើអ្នកឈប់ ហើយគប់ដុំថ្មទៅលើសត្វឆ្កែដែលព្រូស” “You will never reach your destination if you stop and throw stones at every dog that barks”។