(វីដេអូ) សម្រង់ប្រសាសន៍សម្តេចមហាបវរធិបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត, ថ្លែងក្នុងពិធី ប្រគល់សញ្ញាបត្រជូនដល់និស្សិត នៃសាកលវិទ្យាល័យពុទ្ធិសាស្រ្ត
ឯកឧត្តម លោកជំទាវ សមាជិក សមាជិកា រាជរដ្ឋាភិបាល
ឯកឧត្តម សុខ ពុទ្ធិវុធ ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាភិបាលសាកលវិទ្យាល័យពុទ្ធិសាស្ត្រ
គណៈធិបតី ភ្ញៀវកិត្តិយសថ្នាក់ដឹកនាំ សាស្រ្តាចារ្យ បុគ្គលិកសិក្សា
និសិ្សតជ័យលាភី នៃសាកលវិទ្យាល័យពុទ្ធិសាស្ត្រនិងនិស្សិតជាលាភីទាំងអស់ជាទីមេត្រី!
ថ្ងៃនេះ, ខ្ញុំមានសេចក្តីរីករាយ ដោយបានមកចូលរួមក្នុងពិធីប្រគល់សញ្ញាបត្រ ជូននិស្សិត ជ័យលាភី ថ្នាក់បរិញ្ញាបត្ររង ថ្នាក់បរិញ្ញាបត្រ និងថ្នាក់បរិញ្ញាបត្រជាន់ខ្ពស់សរុបចំនួន ៥៦១ នាក់ (នារី ៣៣៣ នាក់ ឬស្មើនឹង ៥៩%) នៃសាកលវិទ្យាល័យពុទ្ធិសាស្ត្រ ។
ក្នុងនាមរាជរដ្ឋាភិបាល និងក្នុងនាមខ្ញុំផ្ទាល់ ខ្ញុំសូមសម្តែងនូវការកោតសរសើរ និងវាយតម្លៃខ្ពស់ចំពោះការខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា ក៏ដូចជា ក្រុមប្រឹក្សាភិបាល, គណៈគ្រប់គ្រង, លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ, សាស្រ្តាចារ្យ និងដៃគូសហប្រតិបត្តិការនៃសាកលវិទ្យាល័យពុទ្ធិសាស្ត្រ ដែលសម្រេចបានលទ្ធផលគួរជាទីមោទនៈ ក្នុងការបណ្តុះបណ្តាលនិស្សិត ប្រកបដោយគុណភាព និងសមត្ថភាព ដើម្បីចូលរួមអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិ។ ខ្ញុំក៏សូមចូលរួមអបអរសាទរ ចំពោះនិស្សិតជ័យលាភីទាំងអស់ ដែលបានខិតខំប្រឹងប្រែងក្នុងការសិក្សា រហូតបានបញ្ចប់ការសិក្សាដោយជោគជ័យ និងសូមចូលរួមអបអរសាទរជាមួយមាតាបិតា និងអាណាព្យាបាល ចំពោះមោទនភាព និងសមិទ្ធផលថ្មី សម្រាប់គ្រួសារ និងសង្គម។
ខ្ញុំបានស្តាប់ដោយយកចិត្តទុកដាក់នូវរបាយការណ៍របស់ ឯកឧត្តម សុខ ពុទ្ធិវុធ ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាភិបាលនៃ សាកលវិទ្យាល័យពុទ្ធិសាស្ត្រ ដែលបានរៀបរាប់អំពីកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់សាកលវិទ្យាល័យ នៅក្នុងការរៀបចំហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ទាំងផ្នែកទន់ និងផ្នែករឹង ដើម្បីជំរុញ និងគាំទ្រដល់កិច្ចការងារស្រាវជ្រាវ, ចីរភាពនៃការធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពកម្មវិធីសិក្សា, ការពង្រឹងយន្តការត្រួតពិនិត្យគុណភាពបណ្តុះបណ្តាល ក៏ដូចជាការបង្កលក្ខណៈឱ្យនិស្សិត ទទួលបាននូវការបណ្តុះបណ្តាលផ្នែកទ្រឹស្តី ដែលផ្សារភ្ជាប់ទៅនឹងការអនុវត្តជាក់ស្តែង។ ខ្ញុំពិតជាមានសេចក្តីរីករាយ នៅពេលដែលបានដឹងថា ក្នុងចំណោមនិស្សិតជ័យលាភីចំនួន ៥៦១ នាក់ អ្នកមានការងារធ្វើរហូតដល់ ៥៥៥ នាក់ ស្មើនឹង ៩៩% រួចទៅហើយ ។ នេះគឺជាការចូលរួមចំណែកដ៏សំខាន់របស់ស្ថាប័នឧត្តមសិក្សា ដែលមិនត្រឹមតែជួយបង្កើត និងបណ្តុះបណ្តាលធនធានមនុស្សប្រកបដោយ គុណភាពប៉ុណ្ណោះទេ, ប៉ុន្តែ ថែមទាំងបានជួយផ្សារភ្ជាប់ធនធានមនុស្ស ជាមួយនឹងទីផ្សារការងារជាក់ស្តែងថែមទៀត។ ខ្ញុំជឿជាក់ថា និស្សិតជ័យលាភី ពិតជាមានមោទនភាព នៅពេលដែលយើងបានបញ្ចប់ការសិក្សាដោយជោគជ័យ ព្រមទាំងមានការងារធ្វើ និងទទួលបានចំណូលសមរម្យសម្រាប់គាំទ្រ និងបង្កើនសេដ្ឋកិច្ចគ្រួសារ។ នេះគឺជាសេចក្តីរំភើបរីករាយរបស់យើងគ្រប់គ្នា ពេលដែលយើងបានចាប់ផ្តើមចូលប្រឡូកក្នុងសង្គមការងារ ហើយបានប្រែក្លាយខ្លួនពីអ្នកទទួលផលពីសង្គមទៅជាតួអង្គឯករាជ្យមួយ ដែលអាចរួមចំណែកបង្កើតផលប្រយោជន៍ដល់ការអភិវឌ្ឍសង្គមជាតិយើងវិញ […]
រាជរដ្ឋាភិបាលនីតិកាលទី ៧ នៃរដ្ឋសភា បានផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់ខ្ពស់បំផុត ចំពោះកត្តា«មនុស្ស» នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិ ឆ្ពោះទៅកាន់ប្រទេសចំណូលខ្ពស់ ស្របតាមចក្ខុវិស័យកម្ពុជាឆ្នាំ២០៥០។ ជាមួយនឹងបាវចនា ៥ គឺ៖ កំណើន, ការងារ, សមធម៌, ប្រសិទ្ធភាព និងចីរភាព, យុទ្ធសាស្ត្របញ្ចកោណ-ដំណាក់កាលទី ១ បានកំណត់យកអាទិភាពគន្លឹះ ៥ គឺ៖ «មនុស្ស, ផ្លូវ, ទឹក, ភ្លើង និងបច្ចេកវិទ្យា»។ ក្នុងស្មារតីនេះ, រាជរដ្ឋាភិបាល កម្ពុជាបានដាក់ចេញកម្មវិធីនយោបាយអាទិភាពចំនួន ៦ ដែលសុទ្ធតែផ្តោតសំខាន់ទៅលើកត្តា «មនុស្ស» ជាក់ស្តែងដូចជា ការផ្តល់ការថែទាំសុខភាពឆ្ពោះទៅកម្មវិធីគ្របដណ្តប់សុខភាពជាសកល; ការបណ្តុះបណ្តាលជំនាញវិជ្ជាជីវៈ និងបច្ចេកទេសជូនដល់យុវជន ចំនួនប្រមាណជាង ១,៥លាននាក់; ការធ្វើស្ថាបនូបនីយកម្មកម្មវិធីជាតិជំនួយសង្គមសម្រាប់គ្រួសារក្រីក្រ និងក្រុមជនងាយរងគ្រោះ ដែលនឹងគ្របដណ្តប់លើប្រជាជនសរុបប្រមាណ ៤,៣លាននាក់; ការដាក់ចេញ និងការជំរុញអនុវត្តយុទ្ធសាស្រ្តអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចក្រៅប្រព័ន្ធ ឱ្យមានលទ្ធភាពចូលរួម ក្នុងសេដ្ឋកិច្ចក្នុងប្រព័ន្ធ និងអាចទទួលបានផលប្រយោជន៍ពីប្រព័ន្ធគាំពារសង្គមផ្លូវការ; ការដាក់ចេញនូវយន្តការសម្របសម្រួល និងកម្មវិធីហិរញ្ញប្បទាន សំដៅលើកស្ទួយផលិតកម្ម រកទីផ្សារ និងរក្សាលំនឹងថ្លៃកសិផលសំខាន់ៗ; និងការដាក់ពង្រាយមន្ត្រីបច្ចេកទេសកសិកម្មទៅគ្រប់ឃុំសង្កាត់ ដែលមានសកម្មភាពកសិកម្មនៅទូទាំងប្រទេស។
«មនុស្ស» គឺជាកត្តាស្នូលនៃគោលនយោបាយរបស់យើង ដូច្នេះហើយការអប់រំ និងការបណ្តុះបណ្តាលមូលធនមនុស្ស គឺជាយុទ្ធសាស្ត្រវិនិយោគវែងឆ្ងាយរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល ដើម្បីបង្កើតមូលដ្ឋានសង្គម សេដ្ឋកិច្ច និងឧស្សាហកម្ម ដែលផ្តោតលើជំនាញ និងចំណេះដឹង, និងដើម្បីធានាថា កម្ពុជានឹងមិនធ្លាក់ចូលក្នុងអន្ទាក់នៃប្រទេសចំណូលមធ្យម នៅក្នុងដំណើរដ៏វែងឆ្ងាយរបស់យើង ឈានឆ្ពោះទៅឋានៈជាប្រទេសចំណូលខ្ពស់នៅឆ្នាំ ២០៥០។ ខ្ញុំដឹងថា ក្នុងចំណោមជ័យលាភី មាននិស្សិតផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តសុខាភិបាល ចំនួន ៤០៣ នាក់ (នារី ២៧៥ នាក់) និងនិស្សិតផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រនិងបច្ចេកវិទ្យា ចំនួន ១៥៨ នាក់ (នារី ៥៨នាក់)។
ខ្ញុំសូមគូសបញ្ជាក់ថា ក្នុងចំណោមវិស័យសំខាន់ៗនានា, វិស័យសុខាភិបាល គឺជាវិស័យអាទិភាពសំខាន់បំផុតមួយរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល នៅក្នុងការធានាបាននូវសុខុមាលភាពរបស់ប្រជាជន និងភាពធន់នៃសង្គម។ កាលពីខែឧសភាកន្លងទៅនេះ, ខ្ញុំបានប្រកាសដាក់ឱ្យអនុវត្ត «ផែនទីបង្ហាញផ្លូវឆ្ពោះទៅការគ្របដណ្តប់សុខភាពជាសកលនៅកម្ពុជា ឆ្នាំ២០២៤–២០៣៥»។ ការវិនិយោគរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលក្នុងវិស័យសុខាភិបាល ក្នុងរយៈពេលជាង ៣ទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះ មានចំនួនសន្ធឹកសន្ធាប់ ព្រមទាំងបាន និងកំពុងនាំមកនូវភាពសំខាន់និងលទ្ធផល និងវឌ្ឍនជាច្រើនគួរជាទីមោទនៈ។ ជាក់ស្តែង, ចំណាយសរុបលើវិស័យសុខាភិបាលនៅកម្ពុជា ក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ បានកើនឡើងដល់ ចំនួនប្រមាណ ២ ២៩៣ ប៊ីលានរៀល, សមមូលនឹងប្រមាណ ៥៧៣ លានដុល្លារអាមេរិក, មានកំណើនជិត ៣ ដង បើធៀបនឹងឆ្នាំ ២០១៣, ដែលមានត្រឹមចំនួន ៩០៣ ប៊ីលានរៀល, សមមូលនឹងប្រមាណ ២២៦ លានដុល្លារអាមេរិក តែប៉ុណ្ណោះ។
តាមរយៈការវិនិយោគលើវិស័យសុខាភិបាលនាពេលកន្លងទៅ, សូចនាករមួយចំនួនបានឆ្លុះបញ្ចាំងច្បាស់អំពីវឌ្ឍនភាពនៃដំណើរឆ្ពោះទៅការគ្របដណ្តប់សុខភាពជាសកល រួមមាន ៖ (១). ការកើនឡើងកម្រិតសន្ទស្សន៍នៃការគ្របដណ្តប់សេវាសុខាភិបាលសារវន្ត, ពី ២៤% ក្នុងឆ្នាំ២០០០, រហូតដល់ ៥៨% ក្នុងឆ្នាំ២០២១; (២). ការកើនឡើងជាលំដាប់នៃអាយុរំពឹងរស់របស់ពលរដ្ឋ, ពី ៥៩ ឆ្នាំ ក្នុងឆ្នាំ២០០០, រហូតដល់ ៧៦ ឆ្នាំ ក្នុងឆ្នាំ២០២១; (៣). ការថយចុះនៃទំហំចំណាយពីហោប៉ៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ លើការថែទាំសុខភាព, ពីប្រមាណ ៧០% ក្នុងឆ្នាំ២០០០, មកនៅត្រឹមប្រមាណ ៦០% ក្នុងឆ្នាំ២០២០; និង(៤). ការថយចុះនៃអត្រាមរណភាពមាតា និងទារក ដែលក្នុងនោះ, មរណភាពមាតា បានធ្លាក់ចុះពី ៤៣៧ នាក់ ក្នុងឆ្នាំ២០០០, មកនៅត្រឹម ១៥៤ នាក់ ក្នុងឆ្នាំ២០២២, ក្នុងចំណោមទារក ១០ ម៉ឺន កំណើតរស់; និងមរណភាពទារកដែលទើបនឹងកើត បានធ្លាក់ចុះពី ៣៧ នាក់ ក្នុងឆ្នាំ២០០០, មកនៅត្រឹម ៨ នាក់ ក្នុងឆ្នាំ២០២២, ក្នុងចំណោម ១ ០០០ កំណើតរស់។
ទន្ទឹមនេះ, សមាសធាតុនៃប្រព័ន្ធគាំពារសុខភាពសង្គម ដែលរួមមាន មូលនិធិសមធម៌សុខាភិបាល និងរបបសន្តិសុខសង្គមផ្នែកថែទាំសុខភាព ក៏ត្រូវបានដាក់ឱ្យអនុវត្ត និងពង្រីកវិសាលភាពទូទាំងប្រទេស ជាបន្តបន្ទាប់។ គិតត្រឹមខែមីនា ឆ្នាំ២០២៤, មូលនិធិសមធម៌សុខាភិបាលដែលយើងហៅថាបណ្ណក្រីក្រសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋ គ្របដណ្តប់លើពលរដ្ឋគោលដៅ ប្រមាណ ៤,៧ លាននាក់, ស្មើនឹង ២៧% នៃប្រជាជនសរុប។ បានន័យថា ៤,៧លាននាក់ បានត្រូវរដ្ឋជួយយកអាសាតាមរយៈការផ្ដល់នូវបណ្ណមូលនិធិសមធម៌សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋក្រីក្រ។ ដោយឡែក, របបសន្តិសុខសង្គមផ្នែកថែទាំសុខភាព កំពុងគ្របដណ្តប់លើពលរដ្ឋគោលដៅប្រមាណ ២,១ លាននាក់ ឬស្មើនឹង ១២% នៃពលរដ្ឋសរុប។ ជារួម, បច្ចុប្បន្ន, ពលរដ្ឋចំនួនប្រមាណ ៧ លាននាក់ ឬស្មើនឹង ៤១% នៃពលរដ្ឋសរុប ត្រូវបានគ្របដណ្តប់ ដោយប្រព័ន្ធគាំពារសុខភាពសង្គមតាមរយៈ បសស ឬបណ្ណសមធម៌សុខាភិបាលដែលយើងនិយាយដោយខ្លីពាក្យសាមញ្ញ។ យើងកំពុងតែដាក់ចេញនូវគោលដៅទៅថ្ងៃអនាគតក្នុងផែនការ២០៣៥ ដែលប្រជាពលរដ្ឋយើងទាំងអស់មិនមាននរណាម្នាក់ដែលហ្នឹងត្រូវបោះបង់ចោលមិនអាចមានលទ្ធភាពទៅព្យាបាលតាម… មានការគ្របដណ្ដប់នៅគោលនយោបាយសុខាភិបាលកម្រិតណាមួយនោះទេ។
ចំពោះវិស័យឧស្សាហកម្ម វិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍, រាជរដ្ឋាភិបាលតែងតែចាត់ទុកវិស័យនេះជាកម្លាំងចលករដ៏សំខាន់មួយ ក្នុងការជំរុញដល់កំណើនសេដ្ឋកិច្ច, ការបង្កើតការងារ, បង្កើតតម្លៃបន្ថែម, បង្កើតប្រាក់ចំណូលជូនប្រជាជន, និងការជំរុញពិពិធកម្មមូលដ្ឋានឧស្សាហកម្មរបស់ប្រទេសជាតិ ។ ក្នុងឱកាសបិទសន្និបាតរបស់ក្រសួងឧស្សាហកម្ម វិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍, ខ្ញុំបានណែនាំក្រសួងសិក្សារៀបចំក្របខ័ណ្ឌអភិវឌ្ឍមូលធនមនុស្សផ្នែកបច្ចេកវិទ្យា សម្រាប់រយៈពេលមធ្យម និងវែង, ព្រមទាំងលើកកម្ពស់ការចងក្រង និងការទាក់ទាញប្រមូលមូលធនមនុស្សផ្នែកបច្ចេកវិទ្យា, ទាំងក្នុងស្រុកនិងក្រៅស្រុក។
ទន្ទឹមនេះ, ខ្ញុំក៏បានជំរុញឱ្យមានការរៀបចំគោលនយោបាយ សម្រាប់បង្កើតបរិស្ថានអំណោយផល និងជំរុញការស្រាវជ្រាវនិងអភិវឌ្ឍន៍នៅកម្ពុជា, ព្រមទាំងតម្រង់ទិសចំពោះការអនុវត្ត ផែនទីបង្ហាញផ្លូវវិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍កម្ពុជា ឆ្នាំ២០៣០ និងរបៀបវារៈស្រាវជ្រាវជាតិ, ហើយបន្តជំរុញការរៀបចំសួនវិទ្យាសាស្ត បច្ចេកវិទ្យា និងនវានុវត្តន៍ (STI Park), សារមន្ទីរវិទ្យាសាស្ត្រ (Science Museum), ក៏ដូចជា ការរៀបចំ និងការប្រែក្លាយកម្ពុជា ទៅជាមជ្ឈមណ្ឌលផ្ទេរបច្ចេកវិទ្យាអាស៊ាន (ASEAN Technology Transfer Hub)។
ក្នុងចំណោម «បច្ចេកវិទ្យា», រាជរដ្ឋាភិបាល បាន និងកំពុងយកចិត្តទុកដាក់ខ្ពស់លើបច្ចេកវិទ្យា ឌីជីថល និងបានខិតខំជំរុញការកសាងសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមឌីជីថល ដោយបានដាក់ឱ្យអនុវត្ត «ក្របខ័ណ្ឌគោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមឌីជីថលកម្ពុជា ២០២១-២០៣៥», «គោលនយោបាយរដ្ឋាភិបាល ឌីជីថលកម្ពុជា ២០២២-២០៣៥», និង«គោលនយោបាយអភិវឌ្ឍបច្ចេកវិទ្យាហិរញ្ញវត្ថុកម្ពុជា ២០២៣- ២០២៨» ។ សម្រាប់កម្ពុជា, ការធ្វើបរិវត្តកម្មឌីជីថល គឺជាការចាប់យក និងការទាញយកផលប្រយោជន៍ ជាអតិបរមាពីការរីកចម្រើននៃបច្ចេកវិទ្យាគមនាគមន៍ និងព័ត៌មាន និងបច្ចេកវិទ្យាឌីជីថល ដើម្បីបង្កើនផលិតភាព និងប្រសិទ្ធភាពសេដ្ឋកិច្ច ព្រមទាំងជំរុញកំណើនសេដ្ឋកិច្ចជាតិ និងកសាងសង្គមស៊ីវីល័យដែលពលរដ្ឋ អាចទទួលបាននូវផលប្រយោជន៍ពីការប្រើប្រាស់សេវាឌីជីថល ប្រកបដោយបរិយាប័ន្ន, ភាពជឿជាក់ និងទុកចិត្តបាន និងសុវត្ថិភាពខ្ពស់ ហើយដំណាលគ្នានេះក៏រក្សាឱ្យបាននូវអត្តសញ្ញាណ និងវប្បធម៌ជាតិ។
ក្នុងការជំរុញការអនុវត្តគោលនយោបាយដែលខ្ញុំបានគូសបញ្ជាក់រំលេចខាងលើ, រាជរដ្ឋាភិបាល តែងតែចាត់ទុកស្ថាប័នឧត្តមសិក្សាជាដៃគូសហការដ៏ជិតស្និទ្ធ និងមិនអាចខ្វះបាន នៅក្នុងការតម្រង់ទិសអនាគតមូលធនមនុស្សឱ្យចំគោលដៅ ដោយផ្អែកលើចក្ខុវិស័យរួមប្រកបដោយមហិច្ឆតារបស់កម្ពុជា។ ស្ថាប័នឧត្តមសិក្សា គឺជាតួអង្គពាក់ព័ន្ធដ៏សំខាន់ក្នុងការធានាថា យុវជនជំនាន់ក្រោយរបស់កម្ពុជា មានជំនាញសម្រាប់អនាគត, មានភាពធន់ និងសមត្ថភាពសម្របខ្លួន បានឆាប់រហ័ស តាមទាន់ការវិវឌ្ឍជឿនលឿននៃបរិការណ៍សង្គម និងបច្ចេកវិទ្យា។ ក្នុងស្មារតីនេះ, ខ្ញុំចង់លើកទឹកចិត្តឱ្យសាកលវិទ្យាល័យពុទ្ធិសាស្ត្រ ក៏ដូចជាស្ថាប័នឧត្តមសិក្សាដទៃទៀត បន្តពង្រឹងការអភិវឌ្ឍ ស្ថាប័ន ទាំងផ្នែករឹង និងផ្នែកទន់ ដើម្បីបង្កើនទំនុកចិត្ត ឧត្តមភាព និងភាពប្រកួតប្រជែងនៅលើឆាកអន្តរជាតិ។ ខ្ញុំក៏ចង់លើកទឹកចិត្តឱ្យស្ថាប័នឧត្តមសិក្សា ចូលរួមប្រើប្រាស់ឱ្យអស់លទ្ធភាពនូវយន្តការ និងប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីគាំទ្រដល់សហគ្រិនភាព ដែលរាជរដ្ឋាភិបាលបានបង្កើតឡើង ដើម្បីចូលរួមចំណែកបង្កើតការងារ និងពង្រីកមូលដ្ឋានសេដ្ឋកិច្ចក្នុងប្រទេស ឱ្យកាន់តែទូលំទូលាយ។
ដូចគ្នានេះដែរ, ចំពោះក្មួយៗដែលទើបបញ្ចប់ការសិក្សា, ខ្ញុំចង់លើកទឹកចិត្តក្មួយៗ ឱ្យខិតខំបន្តអភិវឌ្ឍខ្លួន ស្រាវជ្រាវបន្ថែមជានិច្ចនិរន្តរ៍, ពីព្រោះថា ទាំងវិទ្យាសាស្ត្រសុខាភិបាលក្តី ទាំងបច្ចេកវិទ្យាក្តី គឺមានការអភិវឌ្ឍ និងការវិវឌ្ឍលឿនខ្លាំងណាស់ ដែលតម្រូវឱ្យយើងខិតខំតាមដានបច្ចុប្បន្នភាពជាប្រចាំ។ ពិតណាស់នៅពេលដែលក្មួយៗ ចាប់ផ្តើម ប្រឡូកនឹងការងារ, ក្មួយៗអាចនឹងជួបប្រទះនូវបញ្ហាផ្សេងៗ, ប៉ុន្តែ ខ្ញុំចង់ឱ្យយើងទាំងអស់គ្នា ក្លាយជាតួអង្គដែលចូលរួមគិត ចូលរួមធ្វើ ចូលរួមដោះស្រាយ និងជំរុញការអភិវឌ្ឍស្ថាប័នជារួម ឱ្យស្របតាមគោលនយោបាយដែលរាជរដ្ឋាភិបាលបានខិតខំជំរុញអនុវត្ត។ ខ្ញុំពិតជាចង់ឃើញក្មួយៗ ក្លាយជាសមាសធាតុសង្គម ប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវ ដែលអាចដើរតួនាទីជា «អ្នកផ្តល់» ជាជាង «អ្នកទទួល» ពីសង្គម។
[ចាប់ផ្ដើមសេចក្ដីអធិប្បាយ១]
(១) ព្រែកជីកហ្វូណនតេជោ ជានិមិត្តរូបនៃការរួមគ្នាជាតិខ្មែរ
សូមយកឱកាសនេះធ្វើការថ្លែងអំណរគុណជូនដល់ ឯកឧត្តម លោកជំទាវ លោក លោកស្រី ប្រជាពលរដ្ឋយើងនៅទូទាំងប្រទេស ដែលបានគាំទ្រទៅដល់ការរៀបចំកសាងនូវព្រែកជីកហ្វូណនតេជោ ដែលយើងបើកការដ្ឋានម្សិលមិញនេះ។ ខ្ញុំឃើញស្មារតីរួមគ្នាដ៏រឹងមាំ។ យើងគិតថាព្រែកជីកមួយនេះ គ្រាន់តែជាគម្រោងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធតែប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែដោយសារស្មារតីរួមគ្នានេះហើយ ដែលបញ្ជាក់ច្បាស់ថា គម្រោងព្រែកជីកនេះ វាមិនមែនជាគម្រោងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធធម្មតា ប៉ុន្តែគឺជានិមិត្តរូបនៃការរួបរួមគ្នារបស់ជាតិខ្មែរយើង។ នេះជាក្ដីសង្ឃឹម និងភាពមុតមាំ បង្ហាញពីការកសាងសក្ដានុពល ដើម្បីពង្រឹងនូវឯករាជ្យភាព កិត្យានុភាព និងអធិបតេយ្យភាពរបស់ប្រជាជន ហើយខ្ញុំសូមអរគុណណាស់។
ម្សិលមិញមានការទូងស្គរ វាយគង នៅគ្រប់កន្លែងតាមស្ថាប័នរដ្ឋ កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ នៅតាមកន្លែងឯកជន សាលារៀន វត្តអារាម។ មានករណីពិសេសមួយដែលប្រពន្ធខ្ញុំបានបញ្ជូនសារមក គឺមានលោកតាម្នាក់ដឹកប្រពន្ធពីបាត់ដំបង … តាំងពីម៉ោង៣ រសៀល ដោយម៉ូតូ … មកសម្រាកនៅកន្លែង(ក្បែរពិធីបើកការដ្ឋាន)ហ្នឹងមួយយប់។ ព្រឹកឡើង គេបាញ់កាំជ្រួចហើយគាត់ជិះទៅវិញ។ (គាត់មកពីឆ្ងាយ)ដោយសារទឹកចិត្ត។ អម្បាញ់មិញ ជិះឡានមក ឃើញមានការបញ្ជូន(សារមកថា) មានអ៊ំស្រីអ៊ំប្រុសនៅអង់គ្លេស ប្រហែលជា(ធ្លាប់)មកលេងស្រុកខ្មែរ ចូលរួមអបអរសាទរដោយបានយកគងមកវាយ។ នេះបញ្ជាក់អំពីស្មារតីនៃការរួមគ្នា។
(២) កសាងហេដ្ឋានរចនាសម្ព័ន្ធ និងធនធានមនុស្ស គឺដើម្បីខ្មែរខ្លាំង
សមិទ្ធផលចែកសញ្ញាបត្រនៅថ្ងៃនេះ ក៏នៅក្នុងន័យជាមួយគ្នា។ ការកសាងហេដ្ឋានរចនាសម្ព័ន្ធ ឬកសាងធនធានមនុស្ស គ្មានអ្វីក្រៅពីបុព្វហេតុធ្វើឱ្យខ្មែរខ្លាំង ខ្មែររួមគ្នានោះទេ។ ការធានាបានកិត្យានុភាព និងសាមគ្គីឯកភាពជាតិ ជាមូលដ្ឋានក្នុងការលើកតម្កើងឯករាជ្យភាព និងអធិបតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជា ហើយកម្ពុជាខ្លួនឯងត្រូវតែធ្វើ គ្មានពឹងអ្នកណាធ្វើឱ្យយើងទេ។ យើងកសាងទាំងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធរឹង ហេដ្ឋានរចនាសម្ព័ន្ធទន់ ធនធានមនុស្ស និងគោលនយោបាយ ដែលខ្ញុំអានអម្បាញ់មិញនេះ តាំងពីគោលនយោបាយសុខាភិបាល គោលនយោបាយអប់រំ បច្ចេកវិទ្យា នវានុវត្តន៍ គឺដើម្បីឱ្យខ្មែរខ្លាំង។ យើងនឹងបន្តធ្វើ (កិច្ចការដែលបានធ្វើមក)៤០ឆ្នាំជាង (ក្រោយការដួលរលំ)របបប្រល័យពូជសាសន៍។ នេះជា(ប្រឹងប្រែងដើម្បី)កសាងសមត្ថភាព។
(៣) ព្រែកជីកហ្វូណនតេជោ លើកឯករាជ្យភាពក្នុងវិស័យដឹកជញ្ជូន ការគ្រប់គ្រងអធិបតេយ្យភាព និងធ្វើឱ្យទិសនិរតីកាន់តែរីកចម្រើន
ម្សិលមិញ ខ្ញុំក៏បានលើកពីចំណុចមួយ។ ពិតណាស់ នៅមានការបារម្ភអំពីការបាត់បង់ទឹកដី បាត់បង់អធិបតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជា ពីការកសាង(ព្រែកជីកហ្វូណនតេជោ)នេះ រហូតដល់អ្នកខ្លះគិតថា ត្រូវតែកុំធ្វើគម្រោងនេះ។ បងប្អូនភាគតិច ឬភាគច្រើន ដែលគាំទ្រ ឬមិនគាំទ្រ នៅតែជាខ្មែរ មានសិទ្ធិនៅក្នុងការបញ្ចេញទស្សនៈរបស់ខ្លួន កង្វល់ និងការមន្ទិលសង្ស័យ … (សូមអះអាងថា) រាជរដ្ឋាភិបាលធ្វើអ្វីមួយ គឺតម្កល់ផលប្រយោជន៍ជាតិជាធំ ហើយយើងបន្តធ្វើនូវគម្រោងនេះឱ្យលេចជារូបរាង ដើម្បីឱ្យផលប្រយោជន៍ជាតិ ប្រជាជន ទាំងអ្នកដែលគាំទ្រ ទាំងអ្នកនៅស្រពេចស្រពិល ឱ្យបានឃើញជាក់ស្ដែងថា គម្រោងនេះគ្មានអ្វីក្រៅពីលើកកម្រិតឯករាជ្យភាពរបស់កម្ពុជាក្នុងវិស័យដឹកជញ្ជូន ការគ្រប់គ្រងអធិបតេយ្យភាពឱ្យកាន់តែរឹងមាំ និងធ្វើឱ្យទិសនិរតីកាន់តែរីកចម្រើន ទាក់ថ្ពក់ជាមួយភាគនានានៃប្រទេសនោះទេ។
(៤) ការគិតនិងធ្វើសកម្មភាព ដែលផ្អែកលើសមិទ្ធកម្ម/ភាពឡូស៊ីក និងដែលផ្អែកតាមអារម្មណ៍
អញ្ចឹង (យើងត្រូវតែសម្រេចគម្រោងឱ្យបាន)ដើម្បីឱ្យឃើញជាក់ស្ដែង កុំឱ្យមានមន្ទិលសង្ស័យ។ នៅម៉ោងនេះ យើងអាចនិយាយបាន … ការគិតនិងធ្វើសកម្មភាពផ្អែកទៅលើពីរចំណុច។ ទី១ ការគិតតាមរយៈការប្រើខួរក្បាលដោយផ្អែកទៅលើសមិទ្ធកម្ម និងភាគ logic(ឡូស៊ីក)។ មួយទៀត គឺផ្អែកទៅលើអារម្មណ៍ មនោសញ្ចេតនា។ អារម្មណ៍ក្នុងការការពារជាតិ អារម្មណ៍នៅក្នុងការខ្លាចបាត់បង់ផលប្រយោជន៍ជាតិ ត្រូវតែមានសម្រាប់កូនខ្មែរគ្រប់ៗគ្នា ប៉ុន្តែដើម្បីធានាថាយើងកុំអង្គុយតែព្រួយបារម្ភខ្លាចបាត់ យើងត្រូវតែគិតគូរដើម្បីពង្រឹងខ្លួនឯង នេះគឺជាកិច្ចការសំខាន់(ដែលចាំបាច់ត្រូវតែធ្វើ)។ យើងត្រូវដាក់ចេញនូវគោលនយោបាយពង្រឹងខ្លួនឯងគ្រប់វិស័យ ទាំងអប់រំ ទាំងសុខភាព ទាំងសមត្ថភាព ម្ចាស់ការខ្លួនឯងនៅក្នុងការធ្វើអង្កេតការណ៍។ ការកសាងនិងអភិវឌ្ឍគ្រប់ខេត្តក្រុងគឺកូនខ្មែរជាអ្នកធ្វើ។ ការលើកកម្ពស់វិស័យទាំងឡាយ តាមរយៈការជំរុញការអភិវឌ្ឍ SMEs គឺជាអ្វីដែលយើងត្រូវធ្វើ។
រាជរដ្ឋាភិបាលអាណត្តិទី៧ បានបន្តការងារពីអាណត្តិមុនៗ ដាក់គោលនយោបាយផ្អែកលើសមិទ្ធកម្ម(ដែលមានជាក់ស្តែង)នៅលើដី។ បើជជែកគ្នាពីអនាគត យើងមិនអាចទាយបានទេ … ខ្ញុំធ្លាប់ហើយ។ កាលពីកូនទី២ ចង់បានកូនទី៣ ប្រពន្ធគាត់ទៅបន់ច្រើន។ ចុងក្រោយ យកគ្រូទាយពីរនាក់មក … ខ្ញុំអត់សូវជឿទេ … គាត់ទាយឆុត ឬមិនឆុត ខ្ញុំមិនដឹងទេ តែស្ដាប់ទៅ … ប្អូនប្រពន្ធខ្ញុំបាននាំគ្រូទាយពូកែៗពីរនាក់ សុទ្ធតែគ្រូមហាហុងស៊ុយ។ គេថា គ្រូទាយឆុតណាស់ តែគ្រូទាំងពីរនាក់ហ្នឹង ឱ្យចម្លើយខុសគ្នាទាំងពីរ។ តើជឿអ្នកណា? គ្រូមួយប្រាប់ថា អស់ហើយ ត្រឹម(កូន)ពីរនាក់ហ្នឹង។ គ្រូមួយទៀតប្រាប់ថា ឃើញ (មានកូនទី)៣ … អ្វីដែលខ្ញុំចង់និយាយ គឺគ្រូទាយឆុតយ៉ាងណា ក៏មិនអាចព្យាករអនាគតបានដែរ ទាល់តែឃើញតែម្ដងបានអាចថាអ្នកណាខុស ឬត្រូវ។
(៥) បើបែរជាមិនធ្វើ អាចស្រាយកង្វល់ តែមិនអាចស្រាយមន្ទិល
ព្រែកជីកដូចគ្នា។ បើសិនជា ដោយសារការថប់បារម្ភថា បងប្អូនមួយចំនួនកុំធ្វើ (ហើយបើយើងមិនធ្វើ) យើង(បានត្រឹមតែ)អាចដោះកង្វល់ តែ(យើងនឹង)ទុកចោលនូវមន្ទិលសង្ស័យ។ ឥឡូវ រាជរដ្ឋាភិបាលធ្វើហើយ ដើម្បីផលប្រយោជន៍ជាតិ។ ឥឡូវក្រុមហ៊ុនខ្មែរជាអ្នកធ្វើ មិនមែនក្រុមហ៊ុនបរទេស ១០០%ទេ។ មានពីរកំណាត់។ មួយកំណាត់ដែលសម្ពោធម្សិលមិញ គឺធ្វើដោយក្រុមហ៊ុនខ្មែរ ១០០%។ មួយកំណាត់ទៀតមានខ្មែរ ៥១%។ យើងកំពុងគិត បើថាក្រុមហ៊ុនបរទេសដកខ្លួនចេញ ខ្មែរយក ១០០% ក៏បាន អត់បញ្ហា។ ប៉ុន្តែ រឿងសំខាន់គឺការគិតថា ដែលក្រុមហ៊ុនធ្វើតាមរបៀប BOT នឹងមកយកអធិបតេយ្យភាពរបស់យើងនោះ គឺមិនមែនជាការពិតទេ។
ចំណុចនេះ បើសិនជា(ដោយក្តីកង្វល់នោះ)យើងមិនធ្វើ ប្រជាពលរដ្ឋដែលចង់បានគឺខកចិត្ត ឯអ្នកដែលមិនចង់ធ្វើ អាចសប្បាយចិត្ត។ ប៉ុន្តែ ទាំងអ្នកចង់បាន អ្នកមិនចង់បាន ចាប់ផ្ដើមមានការសង្ស័យថាម៉េចបានជាមិនធ្វើវិញ ហើយសង្ស័យថាមានអីបង្កប់ពីក្រោយនោះ។ នៅពេលដែលខ្មែរសង្ស័យគ្នានេះហើយជាគ្រោះថា្នក់ធំ។ អត់មានរឿងសោះ បង្កើតរឿងធ្វើឱ្យសង្ស័យ បែកបាក់សាមគ្គីក្នុងអារម្មណ៍។ អញ្ចឹង យកល្អកុំឱ្យខ្មែរមានការសង្ស័យគ្នា។ យើងត្រូវតែធ្វើ។ រាជរដ្ឋាភិបាលហ៊ានឈរធ្វើគម្រោងនេះ មិនមែនសម្រាប់ ១០០ឆ្នាំទើបចប់ទេ។ យើងធ្វើតែប៉ុន្មានឆ្នាំឱ្យចប់ ហើយឱ្យបងប្អូនវិនិច្ឆ័យ។ យើងត្រូវតែធ្វើឱ្យបានសម្រេច ដើម្បីបញ្ចប់មន្ទិលសង្ស័យ និងច្បាស់ក្នុងចិត្តថា អ្វីដែលយើងធ្វើគឺដើម្បីផលប្រយោជន៍ជាតិពិតប្រាកដ។
(៦) សូមឈប់មានការសង្ស័យលើការគ្រប់គ្រងអនាគតជាតិ
សូមអ្នកសិក្សាទាំងឡាយយកសមិទ្ធកម្មទៅពិនិត្យមើល តើយើងបាត់អធិបតេយ្យភាព ការគ្រប់គ្រងទឹក ឬមួយក៏បាត់ដីនៅភាគខាងត្បូងនោះ ដូចអ្នកខ្លះ(និយាយឬទេ)។ ខ្ញុំឃើញមានអ្នកប្រឆាំងមួយចំនួន តាំងខ្លួនជាអ្នកសិក្សា ហើយតែងតែគិតថា(មានការប្រឈម)អញ្ចឹង … អ្នកណាចង់អីចង់ទៅ។ ខ្ញុំមិនឱ្យ។ របស់ខ្ញុំ។ ធ្វើស្អីខ្ញុំ។ ខ្ញុំទុកឱ្យកូនខ្មែរ។ អ្នកឯងចង់អីចង់ទៅ រឿងរបស់អ្នកឯង តែខ្ញុំរក្សាទុកឱ្យកូនចៅខ្ញុំ។ តាមួយនៅក្រៅប្រទេស (លើកមតិមកថាប្រទេស)ជិតខាងឆ្លាតណាស់។ រួចចុះខ្មែរហ្នឹងវាយ៉ាងម៉េច? តើខ្មែរហ្នឹងល្ងង់ឬម៉េចបានឱ្យអ្នកឯងយកទឹកដីបានងាយៗ។ មិនដូចនោះទេ។ ខ្មែរម្ចាស់ការខ្លួនឯង។ ខ្មែរក៏ឆ្លាតដែរ ខ្មែរធ្វើអង្គរបាន ខ្មែរកសាងសមិទ្ធផលច្រើនណាស់ក្នុងប្រទេស។ ឥឡូវអគារធំៗ ជាច្រើនកូនខ្មែរធ្វើ។
សមត្ថភាពបងប្អូនចេញពីទីនេះក៏មិនធម្មតាដែរ។ មិនមែនស្អីក៏ពឹងគេគ្រប់តែគ្នាទេ។ សូមកុំមានការសង្ស័យលើជាតិខ្លួន ក្នុងការគ្រប់គ្រងអនាគតជាតិខ្លួនឯង។ ប្រទេសណាគេចង់បានអីជារឿងរបស់គេ តែខ្មែរត្រូវពង្រឹងខ្លួនឯងឱ្យរឹងមាំ។ ជាង ៤០ឆ្នាំនេះ តាំងពីយើងបាតដៃទទេ (យើងបានធ្វើឱ្យប្រទេសប្រែប្រួល)រហូតមានធនធានមនុស្ស ចែកសញ្ញាបត្រ ការងារនៅគ្រប់ស្ថាប័ន។ ពី១៩៧៩ យើងមិនមានទេធនធានមនុស្ស … ពីឆ្នាំ១៩៩០ជាង យើងពឹងមន្រ្តីជំនាញពី IMF ពីបារាំង មកជួយធ្វើផែនការតាមក្រសួង/ស្ថាប័នរបស់យើង។ ឥឡូវកូនខ្មែរយើងធ្វើបាន។ ធនាគារបរទេសក៏ដោយ មកបើកនៅស្រុកខ្មែរ ពីដើមទី គេយក(អ្នក)ជំនាញរបស់គេមកខ្លះ (ដូចជា)អ្នកគ្រប់គ្រង។ ឥឡូវកូនខ្មែរយើងធ្វើច្រើននៅតាមសាខា។
(៧) ធ្វើផែនការអភិវឌ្ឍដើម្បីគ្រប់តំបន់រីកចម្រើនស្មើគ្នា
បងប្អូនអ្នកសិក្សា បញ្ញវន្ត និស្សិត ដែលមានអារម្មណ៍ខ្លាចបាត់អធិបតេយ្យភាព បាត់ជាតិ គប្បីធ្វើការវាយតម្លៃផ្អែកទៅលើសមិទ្ធកម្មជាក់ស្ដែងថា តើការកសាងព្រែកជីក ឬមួយការអភិវឌ្ឍទិសឦសានរបស់យើង ឬការអភិវឌ្ឍកន្លែងណាក៏ដោយ មានសមិទ្ធកម្មលើដី(ជាក់ស្តែងឯណាដែល)បញ្ជាក់ថា ខ្មែរកាន់តែខ្សោយ ត្រៀមឱ្យទឹកដីទៅបរទេសទេ? ឬមួយកម្ពុជាកាន់តែខ្លាំង និងរឹងមាំទៅវិញ? នៅក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានទសវត្សរ៍ ជាពិសេសក្រោយសង្រ្គាម ដែលបានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ១៩៩៨នេះ គ្រប់កន្លែងទាំងអស់នៅកម្ពុជាមានការរីកចម្រើន និងកាន់តែខ្លាំង។ ពិតណាស់ តំបន់ខ្លះនៅមិនទាន់ស្មើនឹងតំបន់ផ្សេង ឧទាហរណ៍ទិសឦសានមិនទាន់ស្មើនឹងរាជធានីភ្នំពេញទេ។ ខេត្តខ្លះខ្ពស់ជាងខេត្តខ្លះទៀត។ តែយើងដាក់ផែនការក្នុងប្រទេស ធ្វើការអភិវឌ្ឍដើម្បីឱ្យគ្រប់តំបន់ទាំងអស់រីកចម្រើនដូចគ្នាស្មើគ្នា …។
(៨) រួមគ្នាកសាងមូលដ្ឋានឱ្យបានរឹងមាំនៅកន្លែងដែលភ័យព្រួយបាត់បង់ទឹកដី ឬអធិបតេយ្យភាព
ទោះបីជាទិសឦសានមិនទាន់រីកចម្រើនស្មើរាជធានីភ្នំពេញ ឬក្រុងព្រះសីហនុ ឬខាងទិសផ្សេងទៀត ប៉ុន្តែបើប្រៀបធៀបពីក្រោយបញ្ចប់សង្រ្គាម ១៩៩៨ មកដល់ពេលនេះ តំបន់នោះក៏មានមនុស្សកើន មានហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធកើន … ខ្ញុំទៅចែកសញ្ញាបត្រនៅក្រចេះ មានមហាវិទ្យាល័យនៅមណ្ឌលគិរី និងរតនគិរី កសាងធនធានមនុស្សនៅទីនោះ … នេះជាសមិទ្ធកម្មលើដី … សួរថា តើយើងគប្បីធ្វើដូចម៉េច ដើម្បីកុំឱ្យ(កើត)ការបាត់បង់ទឹកដី ឬអធិបតេយ្យភាព (ដូចការព្រួយបារម្ភ)? គឺយើងត្រូវរួមគ្នាកសាងមូលដ្ឋានឱ្យបានរឹងមាំនៅកន្លែងដែលយើងភ័យព្រួយនោះ។ ព្រែកជីកនេះបង្កើននូវអធិបតេយ្យភាព ឯករាជ្យភាពដឹកជញ្ជូន ដែលយើងប្រើពាក្យថា «ដកដង្ហើមតាមច្រមុះខ្លួនឯង»។ ពាក្យនេះ មានអត្ថន័យថាការថែរក្សាបូរណភាព និងឯករាជ្យភាពរបស់ជាតិ …។
(៩) មាសសុទ្ធមិនខ្លាចភ្លើង … ព្រែកជីកហ្វូណន កើតពីស្មារតីរួមគ្នារបស់ប្រជាជាតិខ្មែរទាំងមូល
និយាយរួម អ្នកទាំងនោះក្អេងក្អាងថាមានតែខ្លួនទេដែលស្នេហាជាតិ។ យើងប្រើពាក្យថា «មាសសុទ្ធមិនខ្លាចភ្លើង»។ ចាំបាច់ទៅខ្លាចអី ព្រោះគោលនយោបាយបានដាក់ចេញហើយដើម្បីកសាង ពង្រឹង និងអភិវឌ្ឍ។ អញ្ចឹងសម្រាប់ព្រែកជីកមួយនេះ យើងត្រូវធ្វើឱ្យកើតជាក់ស្តែង ឱ្យឃើញច្បាស់។ ច្បាស់ណាស់ថា អ្វីដែលយើងធ្វើបាននឹងផ្ដល់ផលប្រយោជន៍ជូនប្រជាពលរដ្ឋ មិនឱ្យបាត់បង់ទឹកដី ឬអធិបតេយ្យភាពនោះទេ។ បងប្អូននឹងអាចទៅបញ្ជាក់បាននៅពេលដែលព្រែកជីកនេះធ្វើរួច។ ព្រែកនេះមិនមែនធ្វើសម្រាប់(ប្រើប្រាស់)តែ ៤-៥ឆ្នាំទេ គឺរាប់រយឆ្នាំទៅទៀត។ មិនត្រឹមតែបងប្អូនទេ កូនចៅបងប្អូនក៏អាចបញ្ជាក់ការពិតបានដែរ។ ប្រការនេះហើយ ដែលយើងត្រូវតែកសាងមិនថយក្រោយ …។
បងប្អូនអាចនៅបារម្ភចុះ ប៉ុន្តែបើសិនជាយើងមិនធ្វើ បងប្អូននឹងនៅគិតថា ដែលមិនធ្វើ ក៏បាត់បារម្ភ តែនៅមន្ទិលថា រដ្ឋាភិបាលមានគម្រោងឱ្យគេមែនបានជា(ដោយសារតែការមតិតវ៉ា ប្រែទៅ)មិនទាន់ធ្វើ(វិញ)។ ដូចខ្ញុំនិយាយពីគ្រូទាយអញ្ចឹង នៅពេលដែល … កូនទី៣ខ្ញុំកើត ទើបបញ្ជាក់ថាគ្រូទាយមួយត្រូវ។ ព្រែកជីកក៏ដូចគ្នា បើកូននេះមិនទាន់កើត នៅតែគិតថាកើតទៅខូចប្រយោជន៍ជាតិ។ មិនដូចនោះទេ។ កូនមួយនេះ កើតពីស្មារតីរួមគ្នារបស់ខ្មែរ ជាកូនរួមគ្នារបស់ប្រជាជាតិទាំងមូល ដើម្បីផលប្រយោជន៍ និងសក្ដានុពលជាតិ អធិបតេយ្យ បូរណភាពទឹកដីរបស់យើង …។
(១០) ព្រែកជីកហ្វូណនតេជោ រត់តាមលម្អានព្រែកធម្មជាតិដើម្បីបញ្ចៀសការប៉ះពាល់បរិស្ថាន និងលំនៅដ្ឋានប្រជាពលរដ្ឋ
ល្ងាចមិញ អ្នកពូកែវិភាគ តាមមិនទាន់ បានវាយប្រហារយើងថាគេមិនទុកចិត្ត តែដល់ទីបំផុតយើងធ្វើ ក៏ចេញមកបង្កើតរឿងមួយទៀត។ គេវិភាគថា គម្រោងហ្នឹងធ្វើ តែគម្រោងហ្នឹងពុករលួយ។ វាមិនដែលស្រុកណាគេធ្វើព្រែកជីកក្ងិកក្ងក់ គេធ្វើកាត់ត្រង់។ គេថាស្រុកខ្មែរធ្វើក្ងិកក្ងក់ហ្នឹង ដើម្បីយកលុយឱ្យច្រើន។ (និយាយក្នុងពេល)ដែលខ្លួនមិនបានចុះមកសិក្សាថាមូលហេតុអីបានជាយើងធ្វើក្ងិកក្ងក់។ យើងយកការទទួលខុសត្រូវ ទី១ ទាក់ទងនឹងបរិស្ថាន និងទី២ កុំឱ្យប៉ះពាល់ប្រជាពលរដ្ឋ។ យើងដើរតាមលំនាំព្រែកជីកធម្មជាតិ។ យើងជីកថ្មីតែ ៧គីឡូម៉ែត្រគត់ ក្នុងចំណោម ១៨០គីឡូម៉ែត្រ។ បើសិនជាយើងយកត្រង់ វានឹងប៉ះបូរី ប៉ះផ្ទះ ប៉ះក្រុងច្រើន។ តើឱ្យយើងដោះស្រាយយ៉ាងម៉េច? ក្នុង ១៨០គីឡូម៉ែត្រនេះ យើងសុខចិត្តដើរតាមព្រែកធម្មជាតិពីដូនតា … យើងធ្វើមិនឱ្យប៉ះពាល់ប្រជាពលរដ្ឋទេ សូម្បីលំហូរទឹកក៏តាមធម្មជាតិដែរ។ បើយើងធ្វើត្រង់ ក៏វាមិនប្រាកដថាចំណេញលុយនោះទេ ព្រោះត្បិតថាខ្លី តែដាក់ខ្សែត្រង់មក ក៏ប៉ះក្រុង ប៉ះស្រុក … បើធ្វើ ១០០-២០០ឆ្នាំមុនមិនអីទេ តែឥឡូវបងប្អូនអាចដឹងហើយ ពីទន្លេបាសាក់ដល់សមុទ្រ ដាក់ខ្សែត្រង់ណាមួយសាកមើល ក៏ប៉ះភូមិ/ស្រុក/ក្រុង/បូរី។ អញ្ចឹងមានតែយើងធ្វើតាមសណ្ដលំនាំព្រែកដែលមានស្រាប់ គ្រាន់តែយើងពង្រីកវា។ បងប្អូនខ្លះប្រហែលជាបានឃើញហើយអ្នកខ្លះវិភាគដែលថា “ធ្វើព្រែកក្ងិកក្ងក់ហ្នឹង ព្រោះពុករលួយ”។
ជាបញ្ញវន្ត ជានិស្សិត ពេលដែលនិយាយសូមពិចារណាថា មូលហេតុអ្វីបានជាដូច្នឹង។ អ្នកណាត្រូវ អ្នកណាខុស? នេះដែលខ្ញុំថាសកម្មភាពផ្អែកទៅលើអារម្មណ៍ បេះដូង និងការគិតរបស់យើង។សមិទ្ធផលដែលយើងនឹងធ្វើបាននេះ នឹងបញ្ចប់មន្ទិលសង្ស័យ។ តែគេក៏នឹងបង្កើតរឿងអីផ្សេង។ ខ្ញុំសូមសរសើរអ្នកដែលច្នៃ(ប្រឌិតរឿង)។ ពេលដាក់គោលនយោបាយ គេជេរ គេវាយប្រហារ គេថា ដាក់គោលនយោបាយពាក់ក្រវាត់ក។ ពេលខ្ញុំចុះទៅ Pub Street ថាខ្ញុំចុះទៅសម្ដែង។ ពេលខ្ញុំចុះទៅព្រំដែន ថាជិះឡានម៉ាស៊ីនត្រជាក់ទៅមើល។ សម័យឥឡូវតើនរណាជិះរទេះសេះទៅមើល? សូម្បីតែបងប្អូនធ្វើដំណើរទៅក្រចេះ ក៏ជិះឡានវីរៈប៊ុនថាំ Hiace ដូចខ្ញុំជិះដែរហ្នឹង។ ទៅសៀមរាប មានតម្លៃត្រឹមតែ ៧ដុល្លារ ជិះទៅ ម៉ាស៊ីនត្រជាក់ដូចគ្នា … ផ្លូវនេះមិនមែនទើបនឹងខ្ញុំឱ្យធ្វើឯណា។ យើងធ្វើតាំងពី២០១៥។ ខាងវិស្វកម្មបានបញ្ជូនរូបភាពឱ្យខ្ញុំតាំងពីខ្ញុំនៅរងជើងគោក … ខ្ញុំដើរតាមព្រំដែនមើលកងវិស្វកម្ម។ តស៊ូណាស់។ ទុកចិត្តកងទ័ពរបស់យើង ទុកចិត្តប៉ូលីសរបស់យើងដែលឈរនៅព្រំដែន ទុកចិត្តប្រជាពលរដ្ឋយើងដែលតស៊ូ។ ឥឡូវបង្កបង្កើនផលនៅព្រំដែន … ទុកចិត្តពួកគាត់រួមគ្នា។
(១១) ចរចា កំណត់ និងបោះបង្គោលព្រំដែនប្រទេសនិងប្រទេស ដើម្បីជំនាន់ក្រោយដឹងព្រំប្រទល់ជាមួយប្រទេសជិតខាង
សួរថា ហេតុអ្វីពួកគាត់ខំទៅដោះមីន … កន្លែងធ្វើផ្លូវហ្នឹងមានមីនច្រើន តាំងពីជំនាន់វាយគ្នា។ សង្គ្រាមវៀតណាមទម្លាក់ច្រើនណាស់នៅហ្នឹង ទិសខាងកើត ខាងឦសាន ទម្លាក់គ្រាប់បែកច្រើនណាស់នៅទីនោះ។ កងវិស្វកម្មទៅប្រឈមជាមួយនឹងគ្រោះថ្នាក់។ កន្លែងខ្លះ យើងធ្វើផ្លូវតែ ២០ម៉ែត្រ ៣០ម៉ែត្រ និងកន្លែងខ្លះកៀកនឹងបង្គោលព្រំដែន ក្រោយពីយើងបោះហើយ។ បងប្អូន! ព្រំដែនជំនាន់បារាំងបោះតែពីខេត្តកំពតទៅខេត្តកំពង់ចាមទេ រវាងកម្ពុជានិងកូសាំងស៊ីន ពីខេត្តកំពង់ចាមទៅដល់កន្ទុយនាគ អត់មានបោះ(បង្គោល)ព្រំដែនទេ … គ្រាន់តែមានជាផែនទីរដ្ឋបាលប៉ុណ្ណោះ។ យើងចរចាកំណត់ព្រំដែនរវាងប្រទេសនិងប្រទេស និងបោះបង្គោលព្រំដែន ដើម្បីឱ្យកូនខ្មែរជំនាន់ក្រោយដឹងថាកន្លែងណាដីកម្ពុជា និងព្រំជាមួយប្រទេសជិតខាង។ បើយើងមានចេតនាអាក្រក់ មិនការពារទឹកដី តើយើងចាប់បាច់គូសវាសតឹកតាងលើដីធ្វើអី? យើងទុកវាចោលទៅ … មិនដូចនោះទេ។ ត្រូវដោះស្រាយ។ កុំឱ្យកូនខ្មែរជំនាន់ក្រោយពិបាក។ រឿងជម្លោះព្រំដែននេះច្រើនប្រទេសណាស់មានបញ្ហាជាមួយគ្នា។
(១២) មានប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅតាមបណ្តោយព្រំដែន
រាជរដ្ឋាភិបាលសម្តេចតេជោ ដាក់គោលនយោបាយដោយទទួលខុសត្រូវ និងក្នុងបំណងកុំឱ្យកូនចៅតជំនាន់នៅប៉ះទង្គិចគ្នាទៀត។ ឃើញបងប្អូនព្រួយបារម្ភ។ ថ្ងៃមុនខ្ញុំថា បើព្រួយបារម្ភនាំគ្នាទៅលេង។ បងប្អូនថាអត់លុយទៅលេង។ អ្នកណាមានលទ្ធភាពទៅសិនទៅ។ ចំណុចដែលខ្ញុំចង់បញ្ជាក់គឺ រាជរដ្ឋាភិបាលគ្មានអីលាក់លៀមទេ។ ពេលខ្លះបងប្អូនបារម្ភដោយសារឮតគ្នា ឮអ្នកវិភាគបែកផ្សែង ប៉ុន្តែយកល្អទៅមើលតែម្តង។ បងប្អូនជាច្រើនចង់ធ្វើរបង។ គេស្រែកថាចង់ធ្វើរបង។ ខ្ញុំសូមឱ្យបងប្អូនចុះទៅសួរប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅតាមព្រំដែន ដែលគាត់ធ្វើការជាប្រចាំ គាត់មើលបង្គោលជាប្រចាំ ថាតើចាំបាច់ឬទេ? រាល់ថ្ងៃ គាត់ឆ្លងទៅវិញទៅមកយ៉ាងម៉េច? ឬមួយក៏ត្រូវការគ្រប់គ្រងយ៉ាងម៉េច? បើមិនមានរបងតើប្រជាពលរដ្ឋអាចការពារព្រំដែនបានទេ? សូមទៅសួរគាត់ កុំសួរអ្នកវិភាគដែលនៅ ១០០០គីឡូ។ ទៅសួរបងប្អូន(នៅព្រំដែន)។ យើងមានប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅតាមព្រំដែនច្រើនណាស់។ យើងលែងឱ្យដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច តាំងពីឆ្នាំ២០១២។ ចម្ការនៅនោះភាគច្រើន សុទ្ធតែជាចម្ការលក្ខណៈគ្រួសារ ហើយគ្រប់គ្រងដោយគ្រួសារខ្មែរ។
ខ្ញុំបានឃើញបងប្អូនដាំស្វាយចន្ទី។ កន្លែងខ្លះគាត់ដាក់ដំឡូង ដាក់កៅស៊ូ ក្រោមកៅស៊ូ មានដំឡូង។ ជិះទៅឃើញច្រើននាក់ចុះបង់ត្រី។ ខ្ញុំចុះសួរម្នាក់ថា ក្រៅពីបង់ត្រីតើធ្វើអីទៀត? គាត់មិនមែនអ្នកបង់ត្រីសុទ្ធទេ។ គាត់ជាថៅកែ (មានដី) ២ហិកតា ដែល ១ហិកតា ដាំកៅស៊ូ ចៀរជ័របាន ៣ឆ្នាំ។ គាត់សប្បាយចិត្តដែលឆ្នាំនេះឡើងបាន ២០០០(រៀល)។ ឆ្នាំទៅ ១៧០០(រៀល)។ កៅស៊ូប៉ុន្មានឆ្នាំមុនធ្លាក់ចុះនៅសល់ក្រោម ១០០០(រៀល) … គាត់ដាំស្វាយចន្ទី។ គាត់ចេះធ្វើពិពិធកម្មសេដ្ឋកិច្ច។ កាលមុនថាបើដាំស្វាយចន្ទី ស្វាយចន្ទីធ្លាក់ថ្លៃ កាប់ស្វាយចន្ទីដាំកៅស៊ូ។ ឥឡូវគាត់ដាំទាំង២តែម្តង។ នេះគ្រាន់តែមួយចំណែក។ មានអ្នកមានកៅស៊ូធំជាងហ្នឹងទៀត។ អ្នកខ្លះ ៥ហិកតា ឬ១០ហិកតានៅទីនោះ។ អារម្មណ៍យើងចង់ការពារ ប៉ុន្តែដើម្បីពិចារណា និងសម្រេចថាត្រូវធ្វើអីជាក់ស្តែងដើម្បីការពារចូរយើងទៅមើល និងសួរប្រជាពលរដ្ឋជាក់ស្តែង សួរកងទ័ពយើង សួរវិស្វកម្មយើង ដែលឥឡូវកំពុងតែដាក់ទិសដៅធ្វើផ្លូវឱ្យដល់តំបន់កន្ទុយនាគ ដើម្បីឱ្យបងប្អូនដែលចង់ទៅមើល អាចទៅដល់។
ខ្ញុំសួរប្រជាពលរដ្ឋនៅភូមិមួយនៅក្រចេះ។ កាលពីមុនយើងធ្វើផ្លូវតាមក្រវាត់ព្រំដែនពីឆ្នាំ២០១៥ គាត់នៅកន្លែងមួយហ្នឹង ហើយបើចង់មកភូមិជិតនោះ អត់មានផ្លូវមកទេ។ គាត់ត្រូវឆ្លងទៅខាងវៀតណាម ទើបជិះឆ្លងមកវិញ។ ឥឡូវ មានផ្លូវក្រវាត់ព្រំដែន គាត់ថាមិនបាច់ធ្វើដូចមុនទេ។ យើងចេញចូលផ្លូវយើងខ្លួនឯង។ តផ្លូវមកដល់ផ្លូវជាតិទៀត។ សួរថា តើសមិទ្ធកម្មលើដីបែបនេះ មានបងប្អូនប៉ុន្មាននាក់ ដែលព្រួយបារម្ភពីរឿងបាត់ខេត្តទាំងនោះ ឬមួយព្រំដែនបានឃើញ? ប្រហែលមិនទាំងអស់គ្នាទេ។ ដោយហេតុនេះហើយបានជាកាលពីថ្ងៃ២ សីហា ខ្ញុំជូនសារសូមឱ្យបងប្អូនទៅលេងឱ្យបានឃើញជាក់ស្តែង។ ជាអ្នកសិក្សាយើងត្រូវយកព័ត៌មាន យកទិន្នន័យពិតប្រាកដ កុំស្តាប់តាមគេ។ អ្នកសិក្សា និស្សិតបញ្ញាវន្ត ទៅសិក្សា ទៅជួបប្រជាពលរដ្ឋ កុំថារាជរដ្ឋាភិបាលចេះតែធ្វើ។
(១៣) រាជរដ្ឋាភិបាលនឹងចេញគោលនយោបាយដីធ្លី ដើម្បីទប់ស្កាត់ការទន្ទ្រានដី និងដោះស្រាយបញ្ហាពលរដ្ឋត្រូវការដីធ្លី
យើងបន្តជំរុញការអភិវឌ្ឍ។ នៅក្នុងពេលខ្លីខាងមុខ រដ្ឋាភិបាលនឹងដាក់ចេញនូវគោលនយោបាយដីធ្លីមួយសំខាន់ ដែលប្រជាជនជាធាតុសំខាន់ក្នុងការការពារដីធ្លី ជាពិសេសការទប់ស្កាត់ការទន្ទ្រានដីធ្លី។ ក្នុងនោះ យើងដៅយកភូមិភាគឦសាន ក៏ដូចជាទិសសំខាន់មួយចំនួនជាទិសដៅ។ យើងបានរៀបចំផែនការហើយ។ កិច្ចការនេះនឹងផ្សព្វផ្សាយដើម្បីពន្លត់និងដោះស្រាយការកាប់ទន្ទ្រានដីធ្លី ក៏ដូចជាបញ្ហាប្រជាពលរដ្ឋអត់ដី។ ការដាក់គោលនយោបាយនេះ គឺដើម្បីព្រួញមួយ បាញ់បានសត្វ២ … គោលនយោបាយនេះនឹងជួយពន្លត់ការបាត់ដីទៀត។ ពេលដែលយើងរៀបចំផែនការនិងផែនការសកម្មភាព និងយុទ្ធសាស្ត្រហើយ យើងនឹងប្រកាស។ ខ្ញុំហ៊ាននិយាយ ខ្ញុំហ៊ានធានា ព្រោះខ្ញុំមិនមានគោលការណ៍ស្ពាយប្រពន្ធកូនខ្ញុំទៅណាទេ …។
(១៤) ប្តូរទីតាំងមន្ទីរសុខាភិបាលរតនគិរីពីបឹងកន្សែង ដើម្បីរៀបចំគោលដៅផលិតផលទេសចរណ៍
ខ្ញុំទើបស៊ីញ៉េឱ្យធ្វើ … (ព្រោះថា)មន្ទីរសុខាភិបាលខេត្តនៅលើបឹងកន្សែងហ្នឹងយូរមកហើយ … ខ្ញុំបានជជែកជាមួយ ឯកឧត្តមអភិបាលខេត្តថា បឹងកន្សែងហ្នឹងគប្បីថែរក្សារៀបចំជាសម្បត្តិសាធារណៈ … ខ្ញុំបានឯកភាពឱ្យឯកឧត្តមអភិបាលខេត្តរកដីជាង ១ហិកតា នៅម្តុំសាលាខេត្តថ្មី និងបានសម្រេចផ្តល់ជាង ៣លានដុល្លារធ្វើមន្ទីរសុខាភិបាលខេត្ត ដោយយកចេញពីបឹងកន្សែងទៅដាក់នៅកន្លែងផ្សេង។ ទីតាំងចាស់ ត្រូវកែជាកន្លែងទេសចរណ៍។ ឯកឧត្តមអភិបាលខេត្តបានធ្វើច្រើន។ ឯកឧត្តមអភិបាលខេត្តរតនគិរីដាក់គោលការណ៍កែប្រែកន្លែងហ្នឹងជាកន្លែងផាសុកភាពដើម្បីឱ្យទាក់ទាញទេសចរចូលខេត្តរបស់គាត់។ សួរថា បើយើងគង់តែឱ្យគេដដែល តើចាំបាច់នឹងធ្វើៗអី។ អស់តែលុយ? បងប្អូនខ្លះព្រួយបារម្ភថាយកទៅដាក់វិនិយោគរួមគ្នា។ កិច្ចសហប្រតិបត្តិការរួមគ្នា មិនមែនយកទៅដាក់ហ៊ុនរកស៊ីជាមួយគ្នាទេ។
(១៥) ជំនួយផែនការអភិវឌ្ឍ CLV-DTA ភាគច្រើនសម្រាប់សំណង់ហេដ្ឋារចនាសម័្ពន្ធ រីសេដ្ឋកិច្ចខ្មែរធ្វើខ្លួនឯង
ក្នុងផែនការមេអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិ ដែលមានប៉ូលសេដ្ឋកិច្ច៥ សម្រាប់រយៈពេល ២៥ឆ្នាំ សូមមើលចុះថា ផែនការ CLV មានជប៉ុនជួយ មានអាល្លឺម៉ង់ជួយ មាន ADB ជួយ តែភាគច្រើនជួយសំណង់ហេដ្ឋារចនាសម័្ពន្ធ រីឯសេដ្ឋកិច្ចគឺខ្មែរ រួមទាំងវិស័យឯកជន ធ្វើខ្លួនឯងនៅខេត្តទាំង៤។ យើងបង្កើតគ្រឹះស្ថានឧត្តមសិក្សានៅខេត្តទាំងនោះ ដើម្បីឱ្យកូនខ្មែរនៅទីនោះរៀន ឱ្យកូនខ្មែរកាន់តែខ្លាំង។ គឺខ្មែរធ្វើទាំងអស់។ គ្មានយកទៅដាក់បញ្ចូលជាមួយអ្នកណាទេ។ អ្នកវិភាគគប្បីមើលសមិទ្ធកម្មនៅលើដី។ បងប្អូនព្រួយបារម្ភជាការត្រូវ ប៉ុន្តែកុំ(បានតែ)ព្រួយបារម្ភ។ (ត្រូវគិតថា) តើគួរមានព្រួយបារម្ភយ៉ាងដូចម្តច? សូមបងប្អូនមានលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យជាក់ស្តែង។ ក្នុងរូបភាពជានិស្សិត យើងក៏គួរតែយកសមិទ្ធកម្មជាក់ស្តែងជាមូលដ្ឋានសន្និដ្ឋាន។ យើងមិនអាចសរសេរនិក្ខេបបទដោយផ្អែកទៅលើអ្វីដែលបានឮគេប្រាប់ទេ។ យើងប្រាកដជាត្រូវស្រាវជ្រាវខ្លួនឯង។ ក្រសួងពាណិជ្ជកម្មបានបញ្ចេញឯកសារពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ហើយ។ បងប្អូនមើលទៅ។ វាមានស្អីដែលពាក់ព័ន្ធថាមានការបាត់បង់ឬទេ? ទៅមើលកងវិស្វកម្មធ្វើផ្លូវ។ ជិះមើលទៅ។ ពីមុនយើងអត់បង្គោលព្រំដែន ឥឡូវយើងបោះបង្គោលព្រំដែន ដើម្បីកុំឱ្យបង្គោលព្រំដែនវាដើរ។ យើងធ្វើផ្លូវដាក់មួយនៅហ្នឹងទៀត ដាក់ផ្លូវ មិនមែនទុក(គ្រាន់តែ)ឱ្យទ័ពជិះល្បាតទេ។
(១៦) ធ្វើផ្លូវ ២ខ្សែតាមព្រំដែន មួយខ្សែគឺផ្លូវសេដ្ឋកិច្ច និងមួយខ្សែទៀតជាផ្លូវក្រវាត់ព្រំដែន
កងទ័ពក៏ជិះល្បាត ប៉ុន្តែក៏ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋប្រើ មើលឃើញរាល់ថ្ងៃ រួមទាំងអ្នកដែលព្រួយបារម្ភទៅមើល។ បើអត់ទាន់មានលុយ កុំអាលទៅ។ អ្នកណាមានថវិកា ទៅៗ ដើម្បីជួយទេសចរណ៍នៅនោះផង។ ចូលឆ្នាំ ភ្ជុំបិណ្ឌ ទៅលេងទៅ។ ជិះតាមព្រំដែន។ ផ្លូវខ្វាត់ខ្វែងតាំងពីខេត្តកំពត ខេត្តតាកែវឡើងទៅដល់នោះ។ កន្លែងខ្លះមិនទាន់តភ្ជាប់ យើងនឹងត … នៅតំបន់កន្ទុយនាគខ្ពស់ … តែខ្ញុំថាត្រូវធ្វើយ៉ាងណាឱ្យបានផ្លូវនៅក្នុងដីយើងចូលទៅដល់កន្ទុយនាគ ដើម្បីឱ្យកូនខ្មែរបានទៅដល់កន្លែងនោះ។ ខ្ញុំក៏ចង់ទៅដែរ ដើម្បីឱ្យស្គាល់។ កន្លែងខ្លះ តាំងពីសង្គមរាស្រ្តនិយម យើងអត់មានលទ្ធភាពទៅទេ ព្រោះអត់ផ្លូវ … តាមព្រំដែន យើងធ្វើផ្លូវ ២ខ្សែ។ មួយខ្សែគឺផ្លូវសេដ្ឋកិច្ច ដែលយើងធ្វើនៅខាងក្នុង អាច ១គីឡូ, ២គីឡូ, ៣គីឡូ, ៤គីឡូ(ពីព្រំដែន)។ ឧទាហរណ៍ ទិសព្រំដែនថៃ យើងធ្វើមួយខ្សែពីកូនដំរី ចាក់ទៅប៉ៃលិនហ្នឹង ហៅថាផ្លូវសេដ្ឋកិច្ច។
ប៉ុន្តែ តាមព្រំដែន មានផ្លូវមួយទៀតគឺផ្លូវព្រំដែន ឬក្រវាត់ព្រំដែន។ ផ្លូវហ្នឹងកៀកមែនទែននៅព្រំដែន … ប្រទេសជិតខាងដាក់ទ័ពមកទប់ យើងប្តឹងទាស់ យើងធ្វើការ ព្រោះវាកៀកព្រំដែនពេក។ ផ្លូវព្រំដែនយើងធ្វើ២។ បងប្អូនខ្លះប្រហែលជាអត់ដឹង។ យើងចំណាយលុយធ្វើផ្លូវ២ … មួយសម្រាប់ជំរុញសេដ្ឋកិច្ចខាងក្នុង ដូចខេត្តប៉ុន្មានហ្នឹង យើងមានផ្លូវជាតិលេខ ៧៦ ផ្លូវជាតិបន្តទៀត ផ្លូវក្នុងប៉ុន្តែយើងធ្វើមួយទៀតក្រវាត់ព្រំដែន ដែលផ្លូវនេះបម្រើគោលដៅការពារបូរណភាពទឹកដី។ បងប្អូនទៅមើល ហើយសួរសំនួរនេះទៅខាងវិស្វកម្ម ហេតុអ្វីយើងត្រូវចំណាយលុយធ្វើផ្លូវ ២ខ្សែ? ផ្លូវព្រំដែននោះ មិនសូវមានផលសម្រាប់សេដ្ឋកិច្ចជាតិទេ។ ពាណិជ្ជកម្មធំនៅខាងក្នុង។ តែយើងធ្វើនៅព្រំដែនឱ្យកៀក … ដើម្បីប៉ូលីស ទាហានយើងល្បាតផង ប្រជាពលរដ្ឋយើង(ប្រើផង)។ តែរុញផ្លូវទៅដល់ហ្នឹង បានន័យថាប្រជាពលរដ្ឋធ្វើស្រែចម្ការទៅដល់កៀកផ្លូវហ្នឹងហើយ។
យើងធ្វើកៀកទៅនោះ ប្រជាពលរដ្ឋធ្វើស្រែចំការ។ ហ្នឹងយុទ្ធសាស្រ្តព្រំដែនសម្តេចតេជោលើកឡើង តាំងពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ៩០ ជាង ថា ការពារព្រំដែន មិនមែនប្រែក្លាយព្រំដែនឱ្យក្លាយជាកន្លែងទាហានទាំងអស់ទេ គឺប្រែក្លាយព្រំដែនទៅជាព្រំដែនសន្តិភាព សហប្រតិបត្តិការ។ ដកកងទ័ពចេញ បើកច្រកអន្តរជាតិឱ្យប្រជាជនទៅកសាងភូមិ ឃុំ បង្កើតក្រុងនៅហ្នឹងទៅ។ យើងបានធ្វើជាប្រចាំ។ យើងកំពុងបន្តបោះបង្គោលព្រំដែន បើកច្រកអន្តរជាតិដើម្បីរុញវិនិយោគទៅទីនោះ។
(១៧) ក្រៅពីវិនិយោគបរទេស ចង់ឱ្យក្រុមហ៊ុនខ្មែរទៅវិនិយោគច្រើន ស្របនឹងមានការតភ្ជាប់
មានវិនិយោគពីប្រទេសអូស្រ្តាលីទៅធ្វើរ៉ែនៅមណ្ឌលគិរី វិនិយោគពីប្រទេសជប៉ុន ពីប្រទេសចិន ទៅវិនិយោគនៅទីនោះ។ ធំបំផុតខ្ញុំចង់ឱ្យមានការវិនិយោគពីក្រុមហ៊ុនខ្មែរនៅក្នុងស្រុកឱ្យច្រើននៅទីនោះ។ ឥឡូវយើងឃើញការបើក resort បើកអីដោយខ្មែរយើង។ យើងចង់ឱ្យធ្វើច្រើនថែមទៀត ឱ្យអ្នកនៅមូលដ្ឋានមានលទ្ធភាពបើកអាជីវកម្ម សមនឹងការដែលយើងខំតភ្ជាប់។ បងប្អូនស្រាវជ្រាវទៅ។ វាមិនមែនមានតែនៅយើងទេ។ បងប្អូនសាកវាយនៅក្នុង google ដាក់ពាក្យ IMT GT គឺកិច្ចសហប្រតិបត្តិការអភិវឌ្ឍត្រីកោណរវាងភាគខាងត្បូងថៃជាមួយឥណ្ឌូនេស៊ី ជាមួយនឹងម៉ាឡេស៊ី ដែលចាប់ផ្តើមពីឆ្នាំ១៩៩៣។ គេធ្វើដូចគ្នាអញ្ចឹង។ គេយកខេត្តមួយចំនួននៃភាគខាងត្បូងថៃ ដែលប្រជាជនថៃតែងតែព្រួយបារម្ភខ្លាចបាត់ទៅម៉ាឡេស៊ីនោះ ដាក់ធ្វើការអភិវឌ្ឍរួមគ្នាជាមួយនឹងឥណ្ឌូនេស៊ី ជាមួយនឹងម៉ាឡេស៊ី។ ជាង៣០ ឆ្នាំ តំបន់នោះអភិវឌ្ឍ តែគ្មានបាត់បង់អធិបតេយ្យភាពរបស់ប្រទេសណាទេ។ ប្រជាជនចេញចូលនៅតែប្រើ visa តាមច្បាប់រៀងៗខ្លួន។ វាយមួយទៀត BIP BIMP-EAGA ហ្នឹងរវាង ៤ ប្រទេស ប្រ៊ុយណេ ឥណ្ឌូនេស៊ី ម៉ាឡេស៊ី ហ្វីលីពីន ដោយសារប្រទេសនោះវាវែង អញ្ចឹងប្រទេសមួយៗ មានតំបន់ខេត្តមួយចំនួននៅដាច់គ្នាពេក។ អញ្ចឹងគេដាក់ ៤ តំបន់នៅជិតគ្នាហ្នឹង ដើម្បីអភិវឌ្ឍរួមគ្នា។
បងប្អូនអាចធ្វើសមិទ្ធកម្មសិក្សាទៅ ថាតើមានការបាត់បង់ឬទេ? អ្នកខ្លះថា នៅពិភពលោកគេមិនដែលធ្វើអញ្ចឹង។ មិនដូចនោះទេ។ សិក្សាមើលទៅ។ នៅច្រើនទៀតលើពិភពលោក។ សូម្បីតែក្របខ័ណ្ឌអាស៊ាន គេយកប្រទេសទាំងមូលដាក់ ១០ ប្រទេស មានបាត់អី។ ក្របខ័ណ្ឌទ្វេភាគី គេធ្វើទាំងមូល។ ពាក្យថា CLV ថាម៉េច? គឺ Cambodia, Vietnam, Laos។ យើងធ្លាប់មានប្រទេសមេគង្គឡាងឆាង ប្រទេសមេគង្គទាំង៥ បូកជាមួយនឹងចិន ដាក់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការហ្នឹង។ តើប្រទេសមួយៗបាត់ដីឬអធិបតេយ្យទេ? ចិនស្រូបទេ។ សូមបងប្អូនជាបញ្ញវន្ត និស្សិត សិក្សាបែបនេះ។ ពេលដែលយើងសិក្សា យើងនឹងឃើញនូវទិដ្ឋភាពច្បាប់ ទិដ្ឋភាពបច្ចេកទេស ហើយអារម្មណ៍ភ័យខ្លាចនឹងធូរស្រាល។ ពេលខ្លះអារម្មណ៍ភ័យខ្លាចនេះហើយធ្វើឱ្យខ្មែរបែកបាក់ … ធ្វើឱ្យយើងមិនទុកចិត្តគ្នា ហើយយើងចេះតែឈ្លោះគ្នា។ ខ្ញុំប្រាប់ថា បើសិនជាខ្ញុំមិនធ្វើព្រែកជីកហ្វូណនឱ្យចប់ទេ មន្ទិលសង្ស័យនេះនឹងធំ។ វានឹងធ្វើឱ្យបែកបាក់ជាតិ។ គេថាខ្មោចមិនខ្លាចទេ ខ្លាចជាងគេគឺអារម្មណ៍ខ្លាចខ្មោច … ទោះបីមិនដែលឃើញខ្មោចលងក៏ដោយមែនទេ? … ខ្ញុំធ្លាប់ម្តង កាលរៀននៅក្រៅ។ apartment មួយហ្នឹង ខ្ញុំនៅរាប់ឆ្នាំអត់មានអីទេ។ ថ្ងៃមួយមិត្តភក្តិទៅដេក។ មិនដឹងអារម្មណ៍យ៉ាងម៉េច វាថាមានខ្មោចលង។ ថ្ងៃក្រោយខ្ញុំទៅដេកគ្រាន់តែឮទឹកហូរ ខ្ញុំគិតថាខ្មោចមែន …។
(១៨) គ្មានអ្នកណាព្រួយបារម្ភពីខ្មែរជាងខ្មែរខ្លួនឯងទេ ហើយរដ្ឋាភិបាល មន្ដ្រី ប្រជាជនខ្មែរ មានសមត្ថភាពយល់បានថាអ្វីល្អអ្វីមិនល្អ
សូមមើលសមិទ្ធកម្ម។ បើព្រួយបារម្ភពីការអភិវឌ្ឍត្រីកោណ មើលផែនការ ២៥ ឆ្នាំនេះ។ តើ ២៥ ឆ្នាំនេះ គេត្រៀមលក្ខណៈឱ្យខ្មែរកាន់តែខ្សោយដើម្បីឱ្យគេកាត់យក ឬមានមនុស្សនៅពាសពេញ? …ខ្ញុំថាទៅលេងទៅ ជួយសេដ្ឋកិច្ចផង ទៅមើលផង។ យើងមិនអាចបង្កើតកូន បង្កើតចៅនៅខេត្តនោះឱ្យបាន ៧លាននាក់(ទេ) … ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ យើងរឹងមាំ។ សំខាន់គឺស្មារតីម្ចាស់ការរបស់យើង ច្បាប់របស់យើង រដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់យើង បូកជាមួយនឹងស្មារតីជាតិនិយមរបស់មន្រ្តីរាជការគ្រប់ជាន់ថ្នាក់របស់យើង ប្រជាពលរដ្ឋរបស់យើងទូទាំងប្រទេស ដែលធ្វើឱ្យការព្រួយបារម្ភនេះអាចរំងាប់ទៅវិញបាន … មានប្រទេសខ្លះមកប្រាប់ខ្ញុំថា ឱ្យប្រទេសខ្លះ មកវិនិយោគខ្លាំងនៅកំពង់សោម បន្ដិចទៀតខ្មែរបាត់អធិបតេយ្យភាព។ ខ្ញុំប្រាប់ទៅវិញថា សូមអរគុណ! ប្រទេសណាមានមហិច្ឆតាអីជារឿងរបស់គេ។ តែខ្ញុំបានប្រាប់គាត់វិញថា ទី១៖ គ្មានអ្នកណាព្រួយបារម្ភជាងខ្មែរខ្លួនឯងទេ។ ខ្ញុំសូមអរគុណដែលឯកឧត្តមបានមកប្រាប់ខ្ញុំ។ ទី២៖ ប្រទេសណាចង់អីចង់ចុះ ប៉ុន្ដែរដ្ឋាភិបាលខ្មែរ មន្ដ្រីរបស់ខ្មែរ ប្រជាជនខ្មែរ នៅមើលនៅហ្នឹង។ ប្រជាជនខ្មែរមិនល្ងង់ទេ។ យើងក៏មានសមត្ថភាពមើលដែរថាស្អីល្អស្អីអាក្រក់។ ប្រទេសមួយដែលមកប្រាប់ខ្ញុំថា កុំឱ្យទុកចិត្តប្រទេសមួយទៀតនោះ ព្រោះគេចង់បានកន្លែងហ្នឹង តាមរយៈការធ្វើសកម្មភាពនៅកំពង់សោម។ ឥឡូវមកដល់ម៉ោងនេះ កំពង់សោមបាត់អធិបតេយ្យភាពទេ? បងប្អូនទៅកំពង់សោម មានសុំ visa (ពីគេ)ទេ? ថាអត់ទេ។
(១៩) នឹងប្រកាសគោលនយោបាយអភិវឌ្ឍខេត្តជាប់សមុទ្រជាគ្រាប់ពេជ្ររបស់កម្ពុជា
បន្ដិចទៀត យើងនឹងប្រកាសគោលនយោបាយ។ យើងបានធ្វើ ៥ឆ្នាំហើយដើម្បីពង្រឹងខេត្តជាប់សមុទ្ររបស់យើងជាសក្ដានុពល ជាគ្រាប់ពេជ្ររបស់កម្ពុជា មិនមែនជាគ្រាប់ពេជ្ររបស់អ្នកណាគេទេ។ យើងពង្រឹងខ្លួនឯង យើងម្ចាស់ការខ្លួនឯង យើងខំបង្កើនធនធានមនុស្សនៅទីនេះ ដើម្បីចេញទៅធ្វើការគ្រប់កន្លែង។ អាចមានអ្នកខ្លះមកពីស្ទឹងត្រែង ក្រចេះ រតនគិរី មណ្ឌលគិរី។ សុំលើកដៃបន្ដិចមើល? មានខ្លះដែរ។ ត្រឡប់ទៅវិញអត់? … អត់ទៅទេ។ ប្រុងយកប្រពន្ធនៅភ្នំពេញតែម្ដង? ស្រុកកំណើតយើងនៅហ្នឹង។ ជឿចុះ។ គ្មានអ្នកណាយកទេ។ គ្មានអ្នកណាមកយកខេត្តយើងនោះទេ … យើងរួមគ្នាធ្វើបន្ដទៅទៀត ហើយគ្មានអ្វីត្រូវលាក់លៀមទេ។ គ្រាន់តែយើងយកពេលទៅបញ្ជាក់លើសមិទ្ធកម្មតែប៉ុណ្ណឹងថា តើខេត្តទាំងបួននៃការចាប់ផ្ដើមនៃកិច្ចព្រមព្រៀងកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការនេះ (ធ្វើ)ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋថយទេ? ការតភ្ជាប់ថយទេ? សេដ្ឋកិច្ចប្រៀបធៀបពី ១៩៩៩ ថយទេ ពីខេត្ត៤ហ្នឹង? តើទៅមុខទៀតយ៉ាងណា? ខ្ញុំសូមឱ្យបងប្អូនមានភាពជឿជាក់។ កុំឱ្យមានការមិនទុកចិត្តគ្នាជាគ្រោះថ្នាក់នៃការបែកបាក់ជាតិ។ ការធ្វើពិតនឹងបង្ហាញនូវភាពជាក់ស្ដែង ជាសមិទ្ធកម្មជាក់ស្ដែង ២៥ឆ្នាំ នឹងបន្ដទៅមុខទៀត។ ការអភិវឌ្ឍទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសមិនខុសពីបងប្អូនទេ។ យើងមើលតែខ្លួនឯងទៅបានហើយ។ ម្នាក់ៗតែងមានទំនាក់ទំនងអ្នកជិតខាង។ ប្រទេសខ្លះថាឱ្យគេវិនិយោគនៅកំពង់សោមច្រើនគេមិនត្រង់ជាមួយយើង។
យើងមិនអាចនៅតែម្នាក់ឯងទេ។ សូម្បីតែតាបសចេញទៅសមាធិក្នុងព្រៃ ពេលខ្លះក៏គាត់ចូលមកក្នុងភូមិដើម្បីទិញរបស់ដែរ។ តាបសភ្នំគូលែន សម័យឥឡូវគាត់ប្រើប្រាស់អី? សណ្ដែកអីឯណា? គាត់ចេញមកទិញគោជល់អីដូចតែគ្នាហ្នឹង។ សម័យនេះ មិនអាចរស់នៅដាច់ដោយឡែកទេ។ បងប្អូនតែងមានទំនាក់ទំនងជាមួយមិត្តភក្ដិត្រូវទេ? តែងមានទំនាក់ទំនងជាមួយអ្នកជិតខាង មានទំនាក់ទំនងជាមួយបងប្អូនបង្កើត។ សួរថាអ្នកទាំងអស់ហ្នឹងស្មោះជាមួយយើងទេ? យើងសង្ឃឹម តែមិនប្រាកដទេ។ ត្រូវទេ? រឿងសំខាន់យើងមិនអាចទៅ control គ្រប់គ្នានោះទេ។ គេស្រឡាញ់ឬស្អប់យើងជាចិត្តរបស់គេ។ ថ្ងៃនេះគេសប្បាយចិត្តជាមួយយើង ស្អែកគេមិនសប្បាយចិត្តជាមួយយើង។ ប៉ុន្ដែសួរថា យើងត្រូវតែផ្ដាច់ទំនាក់ទំនងជាមួយមិត្តភក្ដិបងប្អូនឬទេ? សូម្បីបងប្អូនបង្កើតអ្នកខ្លះក៏មានជម្លោះដែរ។ វាមិនសំខាន់ទៅលើគេសុទ្ធទេ។ លើយើងខ្លួនឯង។
គេមានរឿងអីជារឿងរបស់គេ។ យើងនៅតែយើង។ មិនមែនគ្រាន់តែគេខឹង យើងដាច់បាយទេ។ យើងត្រូវពង្រឹងខ្លួនឯង។ ម្ចាស់ការខ្លួនឯង។ រឿងទំនាក់ទំនងត្រូវតែមាន ប៉ុន្ដែមិនអាចពឹងផ្អែកលើគេទាំងស្រុងនោះទេ។ ប្រទេសដូចគ្នា។ គេចង់បានអីជារឿងរបស់គេ។ ប្រទេសគេៗគិតផលប្រយោជន៍គេ។ គ្មានអីខុសទេ។ គ្មានថ្នាក់ដឹកនាំប្រទេសណាមួយដែលឡើងមកនិយាយនៅទូទាំងពិភពលោកថា ខ្ញុំមិនធ្វើដើម្បីផលប្រយោជន៍ប្រទេសខ្ញុំ ជាតិខ្ញុំនោះទេ។ គឺធ្វើដើម្បីផលប្រយោជន៍ជាតិខ្លួនឯងទាំងអស់។ កម្ពុជាក៏ដូចគ្នាដែរ។ គ្រាន់តែផលប្រយោជន៍ខ្លះវាអាចស៊ីសង្វាក់ជាមួយគ្នាដើម្បីរីកចម្រើន ប្រទាក់ក្រឡាមិត្តភក្ដិទៅជប់លៀងជាមួយគ្នា សប្បាយទាំងអស់គ្នា។ រឿងតែប៉ុណ្ណឹង។ បង្កើនមនោសញ្ចេតនា។ មកវិញ ខ្លួនយើងនិងគ្រួសារយើងត្រូវតែទទួលខុសត្រូវខ្លួនយើង។
(២០) ការអភិវឌ្ឍខេត្តទាំងបួនជាផែនការខេត្តរបស់កម្ពុជា និងប្រើថវិកាជាតិ
សូមបងប្អូនដែលព្រួយបារម្ភពីកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការត្រីកោណ មើលលុយដែលវិនិយោគក្នុង ២៥ឆ្នាំនេះ ក្នុងខេត្តទាំង ៤ គឺលុយជាតិរបស់យើង មិនមែនតាមកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការនោះទេ។ ក្នុងកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការមានដាក់ថាប្រទេសមួយៗចេញលុយធ្វើខ្លួនឯង។ ដាក់រួមមានជប៉ុនជួយ ដូចជាជួយមិនច្រើនផង ដូចមានប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ តាមកម្មវិធីអីខ្លះទៀត ដែលដាក់ក្នុងក្របខ័ណ្ឌហ្នឹង(ប៉ុន្ដែ)មិនច្រើនផង។ លុយរបស់យើង ការអភិវឌ្ឍរបស់យើង ម្ចាស់ការរបស់យើង ផែនការរបស់យើង មិនមានករណីដែលខេត្តស្ទឹងត្រែង រតនគិរី មណ្ឌលគិរី ត្រូវការអភិវឌ្ឍខេត្ត ត្រូវឆ្លងគណៈកម្មការសហប្រតិបត្ដិការនេះទេ។ ខេត្ដធ្វើផែនការខេត្តខ្លួនឯង។ បើចង់ដឹងទៅសួរខេត្ត។ ផ្លូវហ្នឹងអ្នកណាធ្វើ? ផែនការភូមិឃុំអ្នកណាអ្នកធ្វើ? មិនមែនឆ្លងគណៈកម្មការប្រទេសបីហ្នឹងទេ គឺយើងធ្វើខ្លួនឯង។ អញ្ចឹង ២៥ ឆ្នាំ នេះ អនុវត្ដតាមលំនាំនេះ ហើយទៅមុខទៀតក៏នៅតែលំនាំនេះដដែល។ យើងត្រូវបង្កើនសមត្ថភាពនិងលទ្ធភាពរបស់ឃុំ/សង្កាត់ ស្រុក ខេត្ត ដើម្បីកសាងពង្រឹងមូលដ្ឋានរបស់ខ្លួនកាន់តែរឹងមាំ។ មិនមែនយើងដក(ខេត្ត)ហ្នឹងទៅដាក់ចូលហ៊ុន ហើយអស់សិទ្ធិនោះទេ។ យើងនៅតែមានការទទួលខុសត្រូវដដែល។ មិត្តភក្ដិយើងជួបគ្នា ជួយគ្នាធ្វើការអីមួយ …។
ឥឡូវឯកសារចេញអស់ហើយ។ ទៅមើលចុះ។ ឯកសារនេះ មិនមែនចេញត្រឹមតែឯកសារដើមភាសាអង់គ្លេសទេ។ ឱ្យបកជាភាសាខ្មែរឱ្យបងប្អូនមើលទៀត។ ឱ្យបង្ហោះទាំងពីរតែម្ដង។ បើបង្ហោះតែអង់គ្លេស កុំឱ្យថា “ឃើញទេ បោក។ អាងប្រជាជនអត់ចេះអង់គ្លេស”។ ឥឡូវឱ្យបកជាភាសាខ្មែរ។ បើបញ្ចេញតែភាសាខ្មែរ បងប្អូនថាអាដើមនៅឯណា? ឥឡូវកុំឱ្យសង្ស័យបញ្ចេញទាំងអាដើមទាំងបកខ្មែរ។ បើបងប្អូនចេះអង់គ្លេសមើលទៅ តើបកត្រូវឬអត់។ បើបកខុសប្រាប់ចុះ។ បកផ្អែកទៅលើអី? ខ្ញុំសួរលោកជំទាវ ចម និម្មល ថា ម៉េចក៏យូរម្ល៉េះ? មិនប្រញាប់ចេញ។ គាត់ថា “សម្ដេច! សុំ(ពេលវេលា) ព្រោះជំនាញរបស់យើងប្រយ័ត្នណាស់។ បកយ៉ាងម៉េចឱ្យចំខ្លឹមសារ កុំឱ្យខុសន័យមួយពាក្យៗ ព្រោះពាក្យខ្លះមានន័យខុសគ្នាជាភាសាអង់គ្លេស យើងបកឱ្យត្រូវន័យតែម្ដង ដើម្បីកុំឱ្យបងប្អូន(មើលហើយយល់ច្រឡំ)” … យើងគ្មានលាក់លៀមទេ បងប្អូន។
(២១) រដ្ឋាភិបាលធ្វើផ្លូវ ចេញគោលនយោបាយសម្រួលសេដ្ឋកិច្ច អ្នកបានទទួលផលគឺប្រជាពលរដ្ឋ
ដោយហេតុនេះ គ្រោះថ្នាក់បំផុតគឺអារម្មណ៍ការខ្លាចដែលធ្វើឱ្យយើងសង្ស័យគ្នា។ ទីបំផុតខ្មែរវាយតែគ្នា។ ខ្មែរសង្ស័យតែគ្នាឯង ខ្មែរធ្វើឱ្យបែកបាក់តែគ្នាឯងហ្នឹង។ រាប់រយឆ្នាំមកហើយ។ យើងយកទឡ្ហីករណ៍អ្នកនេះ ប្រទេសនេះប្រទេសនោះ ទីបំផុតអ្នកណាវាយគ្នា គឺតែខ្មែរគ្នាឯង។ កុំឱ្យកើតមានរឿងហ្នឹងតទៅទៀត។ សូមកុំឱ្យកើតមានការមន្ទិលសង្ស័យ។ ខ្ញុំចង់ឱ្យបងប្អូនចូលរួមផ្ទាល់។ ប្រទេសនេះជាប្រទេសរបស់យើង។ ២៥ រាជធានីខេត្តមិនមែនតែខេត្តទិសឦសានទេ គឺជាខេត្តរបស់យើងដែលយើងរួមគ្នាអភិវឌ្ឍ។ យើងមានសិទ្ធគ្រប់គ្រាន់។ រដ្ឋាភិបាលបានត្រឹមតែធ្វើផ្លូវក្រវាត់ព្រំដែន ធ្វើផ្លូវតភ្ជាប់ ដាក់ចេញគោលនយោបាយសម្រួលសេដ្ឋកិច្ច ប៉ុន្តែអ្នកដែលមានសិទ្ធិធ្វើ អ្នកប្រតិបត្តិគឺប្រជាពលរដ្ឋ។ ប្រជាពលរដ្ឋជាអ្នកមានសិទ្ធិជិះទៅមើលទៅលេង។ ប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិទៅធ្វើដំណាំដាំដុះ ទៅរស់ស្របច្បាប់ក្នុងខេត្តរបស់យើង ទៅធ្វើការទៅរៀនសូត្រ ទៅយកប្រពន្ធ។ បើចង់ឱ្យខេត្ត(មានប្រជាជន)ច្រើន ទាល់តែជួយបង្កើនប្រជាពលរដ្ឋ។ ទៅជួយជាសិទ្ធិរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។
(២២) ការពារជាតិគឺជាកាតព្វកិច្ចទាំងអស់គ្នា រាជរដ្ឋាភិបាលបម្រើសំណូមពរប្រជាពលរដ្ឋ
ខ្ញុំគិតថា ការពារជាតិគឺជាកាតព្វកិច្ចទាំងអស់គ្នា មិនមែនជារបស់រាជរដ្ឋាភិបាល ឬរបស់ប្រជាជននោះទេ។ រាជរដ្ឋាភិបាលធ្វើការបម្រើជូនប្រជាពលរដ្ឋ។ យើងដាក់ចេញគោលនយោបាយទាំងប៉ុន្មាន គឺសុទ្ធតែដើម្បីឆ្លើយតបសំណូមពរប្រជាពលរដ្ឋ។ ប្រជាពលរដ្ឋចង់បានអី? ចង់បានពេលឈឺថ្កាត់ បើអត់ថវិកាអាចមានគម្រោងស្អីខ្លះដែលរដ្ឋជួយ។ បណ្ណសមធម៌ឬមួយក៏ឥឡូវយើងមានស្វយ័តភាព មាន បសស។ ចង់បង្កើនចំណេះដឹង រដ្ឋជួយរុញសាលាទៅឱ្យ។ ចង់បានការងារ រដ្ឋខំបង្កើតវិស័យឯកជនឱ្យដើរតួគ្រប់វិស័យ ធនាគារ IT ឬអ្វីៗផ្សេងៗ … រោងចក្រ។ ចង់បានផ្លូវតភ្ជាប់ រដ្ឋធ្វើឱ្យ។ ចង់បានកម្មសិទ្ធិដីធ្លី វាស់វែងដីឱ្យកម្មសិទ្ធិស្របច្បាប់។ យើងចេញប្លង់ឱ្យនៅកន្លែងមួយគគោក។ ឥឡូវយើងធ្វើបាន ៥លានហើយ នៅសល់ ៣លានកន្លះបណ្ណដីទៀត។ យើងនឹងបន្តធ្វើ។ មន្ត្រីសុរិយាដីកន្លែងខ្លះ ចុះធ្វើទាំងយប់ ចេញបណ្ណដីឱ្យទៀត ព្រោះប្រជាជនចង់បាន។
(២៣) មេដឹកនាំធ្វើឱ្យបាត់បង់ផលប្រយោជន៍ជាតិ គឺធ្វើអត្តឃាតនយោបាយផង អត្តឃាតសេរីភាពខ្លួនផង
រដ្ឋាភិបាលសូម(ឱ្យ)បងប្អូនជឿជាក់។ មិនមែនធ្វើអ្វីដើម្បីលាក់បាំងប្រជាពលរដ្ឋទេ។ រដ្ឋាភិបាលនៅអាស្រ័យលើប្រជាពលរដ្ឋ។ ប្រជាពលរដ្ឋបោះឆ្នោត ៥ឆ្នាំម្ដង។ យើងដឹងច្បាស់ណាស់។ មិនអាចធ្វើអត្តឃាតនយោបាយតាមរយៈការធ្វើឱ្យបាត់បង់ផលប្រយោជន៍ជាតិទេ។ បើធ្វើឱ្យបាត់បង់ផលប្រយោជន៍ជាតិ មិនត្រឹមតែធ្វើអត្តឃាតនយោបាយទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងអត្តឃាតសេរីភាពរបស់ខ្លួន គឺប្រជាពលរដ្ឋមិនលើកលែងទេ តត្រកូល តពូជ តចៅ។ ជឿចុះ គ្មានអ្នកណាចង់បំផ្លាញ ចង់ធ្វើឱ្យបាត់បង់ទឹកដី ឬអធិបតេយ្យភាពទេ។ ការគិតគូរ ការសង្ស័យ ការបញ្ចេញមតិ បងប្អូនបញ្ចេញចុះ ប៉ុន្តែខ្ញុំបញ្ជាក់ប៉ុននេះដដែលដើម្បីឱ្យឃើញជាក់ស្ដែង។
(២៤) រួមគ្នាកសាងនិងអភិវឌ្ឍប្រទេស ថែរក្សាឯករាជ្យភាព អធិបតេយ្យភាព ដើម្បីផលប្រយោជន៍ជាតិ
សូមបងប្អូនមើលសមិទ្ធកម្មជាក់ស្ដែង កិច្ចព្រមព្រៀងជាក់ស្ដែង មើល ២៥ឆ្នាំមកនេះ ហើយទៅមុខទៀតនឹងបន្តឃើញទៀតពេលដែលការវិវឌ្ឍទៅមុខ។ ថ្ងៃនេះចែកសញ្ញាបត្រ មានការពាក់ព័ន្ធនឹងប្អូនរៀនធ្វើអី? បើប្រទេសយើងគង់តែបាត់ដដែល។ រៀនធ្វើអីបើគង់តែគេមកត្រួតយើងដដែល។ វាពាក់ព័ន្ធនឹងក្ដីសង្ឃឹមរបស់យើងដែរ។ ពាក់ព័ន្ធជាមួយអ្នកស្ទឹងត្រែង រៀនធ្វើអីបើថ្ងៃក្រោយទៅខេត្ត យើងត្រូវសុំ Visa។ វាពាក់ព័ន្ធនឹងកង្វល់រួម។ ខ្ញុំត្រូវលើកបែបនេះ ដើម្បីកុំឱ្យមានការសង្ស័យផ្ទៃក្នុង មន្ទិលខ្លួនឯង។ ខ្មែររួមគ្នាកសាងអភិវឌ្ឍប្រទេស បង្កើនថែរក្សាឯករាជ្យភាព អធិបតេយ្យភាព រួមគ្នាកសាងប្រទេសបន្ថែមទៀត គ្រប់កន្លែងទាំងអស់មិនថាទិសឦសាន ដើម្បីផលប្រយោជន៍ជាតិកូនចៅខ្មែរ នេះគឺការប្ដេជ្ញាចិត្តរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលបន្តធ្វើតទៅទៀត។
ខ្ញុំសូមបញ្ចប់ប៉ុណ្ណឹង … ឥឡូវម៉ោង ៩កន្លះ។ ចែកសញ្ញាបត្រ ចប់ប្រហែលម៉ោង ១១ល្មម។ កក់ហាងនៅក្បែរហ្នឹង។ ត្រូវទេ? ប៉ុន្មាននាក់មានផែនការជាមួយមិត្តភក្តិ? ខ្ញុំធ្លាប់ទទួលសញ្ញាបត្រដែរ។ ជួបជាមួយគ្រួសារចប់គឺណាត់គ្នាហើយ។ ពួកម៉ាករៀនជាមួយគ្នា បន្តិចទៀតបែកគ្នា ចេញធ្វើការរៀងខ្លួន។ មួយថ្នាក់ ២០ទៅ ៣០នាក់។ ៤ឆ្នាំជាមួយគ្នា។ កាលពីខ្ញុំនៅរៀន ដល់ពេលចេញទៅ បែកគ្នា អ្នកខ្លះទៅអង្គភាពនេះ/នោះ ប៉ុន្តែយើងនៅទីនេះជិតគ្នាស្រួលទេ។ សំខាន់បំផុតធូរទ្រូង លែងមានកិច្ចការផ្ទះទៀតហើយ។ ត្រូវបន្តការពង្រឹងសមត្ថភាពរបស់ខ្លួន។ ប្រទេសយើងពឹងលើក្មួយៗ និមិត្តរូបនៃជំនាន់ក្រោយ។ ខ្ញុំគេហៅថាយុវជ្រេទៅហើយ។ មានយុវជន យុវជ្រេ យុវចាស់។ យើងដល់ ៤០ជាងឆ្នាំ, ៥០ឆ្នាំជាងទៅហើយ សក់តែមិនលាបសស្គុះ។ ម៉ាក់ក្មេកគាត់ទៅសមាធិ១១ថ្ងៃ។ ត្រឡប់មកវិញគាត់ប្រាប់គ្រួសារខ្ញុំថា ខានឃើញ ១១ថ្ងៃដូចចាស់ម្លេះ។
យើងកសាងនិងពង្រឹងធនធានមនុស្សបន្ថែមទៀតដើម្បីអនាគតជាតិ។ បងប្អូននៅទីនេះពង្រឹងខ្លួនឯង ពង្រឹងជាតិយើង រួមជាមួយរដ្ឋាភិបាល ទាញផលប្រយោជន៍ដែលយើងផ្ដល់ឱ្យនៅក្នុងសុខសន្តិភាព ស្ថិរភាព ការអភិវឌ្ឍដើម្បីជួយជំរុញខ្លួនឯង គ្រួសារ និងសេដ្ឋកិច្ចជាតិ។ ឱ្យជាតិយើងរឹងមាំ ខ្មែរយើងខ្លាំង ប្រជាជនយើងខ្លាំង គឺអត់មានអ្នកមកធ្វើអីយើងបានទេ។ គេចង់អីចង់ទៅ។ រឿងរបស់គេ។ តែយើងចង់ការពារ ចង់លើកតម្កើង ចង់ពង្រឹងជាតិខ្មែរយើងឱ្យកាន់តែរឹងមាំ ពង្រីកសក្ដានុពលរបស់យើងលើឆាកអន្តរជាតិ។
មិនត្រឹមតែធ្វើខ្លួនឯងទេ។ ម្សិលមិញជួបជាមួយ foundation វិទ្យាស្ថានរបស់យើងមួយអំពីការរៀបចំបណ្ដុះបណ្ដាលអវៈយវៈ។ ឥឡូវទៅជាកន្លែងបណ្ដុះបណ្ដាលកម្រិតតំបន់។ ប្រទេសផ្សេងទៀតគេបញ្ជូនមនុស្សមករៀននៅស្រុកយើង។ ពីមុនយើងទៅរៀនពីស្រុកគេ ឥឡូវគេរៀនពីស្រុកយើងវិញ។ កម្លាំងដោះមីនរបស់យើងទៅបង្រៀនគេក្រៅប្រទេស។ ក្រុមហ៊ុនខ្មែរយើងមួយចំនួន មិនត្រឹមតែវិនិយោគក្នុងប្រទេសទេ ចេញទៅវិនិយោគក្រៅប្រទេសទៀត។ មិនត្រឹមតែពង្រឹងខ្លួនឯងទេ ពង្រីកសក្តានុពលលើឆាកអន្តរជាតិទៀត។ នេះគឺដោយសារធនធានមនុស្សរបស់យើង និងលទ្ធភាពដែលយើងមាន។ សូមជូនពរបងប្អូនឱ្យកាន់តែជោគជ័យ ចូលរួមលើកកម្ពស់កិត្យានុភាពជាតិរបស់យើង។
ខ្ញុំសូមអរគុណ សូមជូនពរឯកឧត្តម លោកជំទាវ លោក លោកស្រី ជាពិសេសក្មួយៗនិស្សិតជ័យលាភីនៅថ្ងៃនេះ ក៏ដូចជាក្រុមគ្រួសារដែលបានចូលរួមអបអរសាទរ នូវជោគជ័យរបស់ក្មួយៗ សូមជូនពរនិងប្រសិទ្ធពរឱ្យបានទទួលនូវជោគជ័យគ្រប់ភារកិច្ច ទទួលនូវពុទ្ធពរនិងពរទាំង៥ប្រការគឺអាយុ វណ្ណៈ សុខៈ ពលៈ និងបដិភាណ កុំបីឃ្លៀងឃ្លាតឡើយ។ សម្រាប់និស្សិតជ័យលាភី ៥៦១នាក់ ម្នាក់ៗថវិកា៥ម៉ឺនរៀល, សាស្ត្រាចារ្យ បុគ្គលិកសិក្សាចំនួន ៤៧៧នាក់ ម្នាក់ៗថវិកា ១០ម៉ឺនរៀល, សាកលវិទ្យាល័យពុទ្ធិសាស្ត្រថវិកា ១០លានរៀល, ក្រុមគ្រូពេទ្យប្រចាំអង្គពិធីថវិកា ៣លានរៀល។ លោកគ្រូនិងសិស្សបូកបញ្ជូលគ្នាអាចក្រែលដែរ ជប់លៀងបានមួយត្រើយខាងកើត៕
